|
 Məlumdur
ki, qloballaşan dünyada daim güclənən rəqabət şəraitində
ölkələrin davamlı inkişafının əsas mənbələrindən biri
kimi insan kapitalı çıxış edir. Kadr potensialından
effektiv istifadə dövlət və sahibkarlar tərəfindən əmək
resurslarının inkişaf etdirilməsi üzrə əlavə tədbirlərin
həyata keçirilməsini tələb edir. Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin 29 dekabr
2012-ci il tarixli sərəncamı ilə təsdiq olunmuş
"Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış" İnkişaf Konsepsiyasına
müvafiq olaraq ölkəmizdə ənənəvi iqtisadiyyatdan bilik
iqtisadiyyatına keçidin əsasının qoyulması, bunun üçün
həlledici amil olan insan kapitalının adekvat
inkişafının ön plana çəkilməsi nəzərdə tutulub. Dövlət
başçısının 24 oktyabr 2013-cü il tarixdə imzaladığı
"Azərbaycan Respublikasında təhsilin inkişafı üzrə
Dövlət Strategiyası" ölkəmizin modernləşdirilməsi üçün
zəruri olan insan kapitalını inkişaf etdirmək və bununla
ölkəmizin beynəlxalq rəqabət qabiliyyətini yüksəltməyə
xidmət edir. Strategiya təhsil sahəsində aparılacaq
islahatların başlıca istiqamətlərini müəyyənləşdirir,
Azərbaycan təhsilinin XXI əsrin çağırışlarına uyğun
inkişaf trendlərini özündə ehtiva edir və təhsilin
bütün pillələrində keyfiyyətcə yeni mərhələyə başlamağı
- "qara qızılı insan qızılına çevirək" fəlsəfəsini
qarşımıza əsas vəzifə kimi qoyur. Azərbaycan
Respublikasının təhsil naziri Mikayıl Cabbarovun
Azərbaycan müəllimlərinin XIV qurultayında qeyd etdiyi
kimi, "Bu bir reallıqdır ki, müasir dövrdə ölkələrin
inkişafı yalnız təhsil vasitəsilə əldə edilə bilər.
Dünya təcrübəsi göstərir ki, istənilən dövlətin inkişaf
səviyyəsini ölkənin təbii sərvətlərinin bolluğu deyil,
bu sərvətlərin yüksək potensiala malik insan kapitalına
çevrilməsi təmin edir".
Məhz bu reallığı nəzərə alan Birləşmiş Millətlər
Təşkilatı XXI əsri "Təhsil əsri" elan edib. Buna görə
də bütün ölkələr qarşısında duran başlıca hədəf
rəqabətqabiliyyətli təhsil sisteminin yaradılmasıdır.
Fikrimizcə, "Azərbaycan Respublikasında təhsilin
inkişafı üzrə Dövlət Strategiyası"nda bəhs olunan mühüm
istiqamətlərdən olan təhsildə nəticələrə görə cavabdeh,
şəffaf və səmərəli tənzimləmə mexanizmlərinə malik,
dövlət-ictimai xarakterli və dövlət-biznes
partnyorluğuna əsaslanan yeni idarəetmə sisteminin
formalaşdırılması bu ideyanın ölkəmizdə həyata
keçirilməsi üçün münbit şərait yaradır. Məhz belə bir
sistemin yaradılması qlobal dünyanın təhsil sahəsində
çağırışlarına cavab verir. Məlumdur ki, təhsil
ümumcəmiyyət işidir. Həm dövlət, həm də biznes
qurumları, işəgötürənlər bu sahədə iştirak etməlidirlər.
Əslində təhsil prosesinin nəticələrində maraqlı olan
tərəf kimi onlar bu prosesdə daha yaxından təmsil
olunmalıdırlar. Çünki məzunların bilik, bacarıq və
vərdişləri əmək bazarının tələblərinə müvafiq olmalıdır.
Bu da işəgötürənin təhsil prosesində birbaşa iştirakı
ilə əlaqəlidir. Rəqabətqabiliyyətli kadr hazırlığı və bu
sahədə qlobal hədəflərə çatmaq üçün isə dövlət-biznes
tərəfdaşlığına əsaslanan idarəetmə sisteminin
yaradılması və bu prosesin qabaqcıl beynəlxalq təcrübə
əsasında yenidən qurulması vacibdir.
Qeyd edək ki, müasir dünyamızda bir sıra ölkələrdə
dövlət-biznes tərəfdaşlığı milli təhsil sistemlərinin
innovativ inkişafının vacib istiqaməti kimi çıxış edir.
Təhsil sahəsində bu cür tərəfdaşlıq hər iki tərəfin
səylərini gücləndirməyə və əldə olan resurslardan daha
rasional istifadə etməklə təhsilin keyfiyyətini
yüksəltməyə imkan verir, kadr hazırlığını ən yüksək
səviyyədə təmin etməyə şərait yaradır. Digər mühüm məqam
bu cür tərəfdaşlığın təhsili idarəetmənin
effektivliyinin yaxşılaşması ilə bağlıdır.
İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatına (OECD) üzv
olan bəzi ölkələrdə dövlət-biznes tərəfdaşlığı dövlət
və biznes arasında daha geniş, konstruktiv qarşılıqlı
səyləri nəzərdə tutur. Tərəfdaşlar konkret sahəyə dair
bir sıra normativ-hüquqi aktların hazırlanmasında
birlikdə iştirak edirlər. Fikrimizcə, tərəfdaşlığın bu
istiqaməti təhsil sahəsində gələcəkdə birgə
layihələrin hazırlanması və həyata keçirilməsinə imkan
yarada bilər. Tərəfdaşlıq sisteminin yaradılmasını
şərtləndirən faktorlar kimi aşağıdakıları göstərmək
olar:
- ümumtəhsil xidmətləri bazarında rəqabətin güclənməsi,
- yüksəkixtisaslı müəllimlərin çatışmaması,
- təhsili idarəetmə orqanları əməkdaşlarının yenidən
hazırlanması üzrə yüksək keyfiyyətli proqramlara
tələbat.
Təhsil sahəsində dövlət-biznes tərəfdaşlığı birbaşa
cəmiyyətin hər bir təbəqəsinin mənafeyinə və son
nəticədə əmək bazarının peşəkar kadrlarla təmin
olunmasına xidmət etdiyindən, fikrimizcə, bu sistemin
təkmilləşdirilməsi də zəruri əhəmiyyət daşıyır. Hesab
edirik ki, təhsil sisteminin bütün sahələrini əhatə edə
biləcək dövlət-biznes tərəfdaşlığının inkişaf
konsepsiyası hazırlanmalı və bu zaman dünyanın qabaqcıl
təhsil sistemlərinin təcrübəsi nəzərə alınmalıdır. Bu
konsepsiyanın əsas müddəaları aşağıdakılar ola bilər:
1. Dövlət-biznes tərəfdaşlığı sistemində iştirak edən
tərəflərin qarşılıqlı münasibətləri rəsmi sənədlərdə
təsbit olunmalıdır.
2. Dövlət-biznes tərəfdaşlığı resursların qarşılıqlı
mübadiləsi və məsuliyyətin bölüşdürülməsini nəzərdə
tutur. Resurslar dedikdə isə təkcə maddi və ya pul
vəsaitləri başa düşülmür, buraya həm də biliklər,
vərdişlər, etimad və s. daxildir. Təhsil sahəsində
əməkdaşlıq edən tərəflər öz aralarında bütün riskləri
və xərcləri bölüşməli, eləcə də əldə olunmuş nəticələrin
tətbiqində iştirak etməlidirlər.
3. Tərəflər arasında onların birlikdə çalışmaları, eləcə
də ümumi məqsədləri həyata keçirmələri üçün kifayət
dərəcədə qarşılıqlı etimad və hörmət olmalıdır.
Tərəflər arasında qarşılıqlı münasibət tərəfdaşlıq,
lakin bərabərhüquqlu xarakter daşımalıdır.
Qloballaşan dünyada iri şirkətlər, biznes dairələri
təhsil müəssisələri, xüsusən də universitetlərə ciddi
maraq göstərirlər. Ölkə iqtisadiyyatının davamlı
inkişafının təmin olunması üçün daha səriştəli,
innovativ təfəkkürlü işçilərə tələbatın artması
nəticəsində biznes dairələri təhsil müəssisələri ilə
əməkdaşlıq münasibətlərinin qurulmasında maraqlıdır. Bu
faktora çox ciddi əhəmiyyətin verildiyi ölkələrdə (ABŞ,
Böyük Britaniya, Almaniya, Çin, Yaponiya, Cənubi Koreya)
biznes qurumları universitetlərdə tədris prosesinə fəal
müdaxilə edirlər. Onlar tələbələr qarşısında konkret
layihələrlə çıxış edir, hər bir tələbənin imkan və
bacarıqlarını üz çıxara biləcək tədqiqat layihələrinin
hazırlanmasını onların öz ixtiyarına buraxırlar. Çox
zaman tədqiqatlarda uğurlu nəticə əldə etmiş tələbə
şirkət tərəfindən işlə təmin olunur. Dünya təcrübəsi
sübut edir ki, son vaxtlar təhsil sahəsində
dövlət-biznes tərəfdaşlığı aktiv surətdə
genişlənməkdədir. Bu onun göstəricisidir ki, dövlət və
biznes bu gün təhsil sistemi qarşısında duran
irimiqyaslı hədəflərə çatmaq üçün qarşılıqlı surətdə
fəal əməkdaşlıqda maraqlıdır. Dövlət və biznes arasında
tərəfdaşlıq münasibətlərinin səmərəli inkişafı hər iki
tərəfin maraqlarının razılaşdırılması prinsipinə
əsaslanır. Lakin hər iki tərəfi birləşdirən ümumi
vəzifə rəqabətqabiliyyətli, yüksək peşəkarlığa malik
mütəxəssislərin yetişdirilməsi və təhsili idarəetmə
kadrlarının effektiv hazırlığını təmin etməkdir.
Dövlət-biznes tərəfdaşlığına əsaslanan layihələr bu gün
təhsil, tədqiqat institutları, digər müəssisə və
təşkilatları özündə birləşdirən universitet
komplekslərinin yaradılmasında və inkişaf etdirilməsində
mühüm rol oynaya bilər. Bu cür innovativ struktur ali
məktəbə təhsil prosesinin keyfiyyətini və səmərəliliyini
artırmağa, onun tətbiqi yönümünü inkişaf etdirməyə,
mütəxəssis hazırlığında intellektual, maddi, informasiya
və insan resurslarından maksimum dərəcədə yararlanmağa,
tədqiqatlar aparmağa, innovativ layihələr hazırlamağa
imkan verə bilər. Təhsil sahəsində dövlət-biznes
tərəfdaşlığının mühüm fəaliyyət istiqamətlərindən təhsil
proqramları, standartlarının məzmununun
təkmilləşdirilməsi, ali məktəbin professor-müəllim
heyəti və şirkət nümayəndələri üçün ixtisasartırma
proqramlarının reallaşdırılmasını göstərmək olar.
Dövlət-biznes tərəfdaşlığının mühüm mexanizmlərindən
biri kimi bir sıra ölkələrdə geniş tətbiq olunan
Məzunlar Assosiasiyasının yaradılmasını qeyd etmək
olar. Könüllü ictimai təşkilat kimi çıxış edən bu
assosiasiya dövlət, təhsil müəssisəsi, ictimai və özəl
sektorun birgə səylərinin perspektiv istiqamətlərindən
biridir. Assosiasiya üzvləri təhsil prosesinin
məzmununun təkmilləşdirilməsində iştirak edirlər. Bu
quruma son vaxtlar tələbat daha çox artmaqdadır.
Amerika və bir sıra Qərb ölkələrində dövlət-biznes
tərəfdaşlığının mühüm mexanizmlərindən biri kimi
endaument (endowment - ianə, pay) institutunun
fəaliyyəti mühüm əhəmiyyət daşıyır. Söhbət ali
məktəblərin nəzdində məqsədli kapital fondlarının
yaradılmasından gedir. Bu cür fondlar universitetlərin
həyata keçirdiyi müxtəlif layihələrin
maliyyələşdirilməsində çox vacib rol oynaya bilər.
Dünyanın ən nüfuzlu təhsil ocaqlarndan Harvard,
Stenford, Oksford, Kembric, Münhen universitetləri bu
sahədə böyük təcrübə qazanıblar. Məqsədli kapital
fondlarının vəsaitlərindən səmərəli istifadə olunması
ali təhsil sistemimizin modernləşməsinə, mütəxəssis
hazırlığının keyfiyyətini artırmağa, elmi tədqiqatların
genişləndirilməsinə, təqaüdlər və qrantlar hesabına
istedadlı tələbələr üçün stimul yaradılması və onların
gələcəkdə uğurlu karyera qurmalarına töhfə verə
bilər. Çox maraqlı fakt odur ki, bir sıra hallarda
universitet nəzdində yaradılan endaument fondlarının
əməkdaşları əvvəllər bu təhsil ocağını bitirmiş
məzunlardır. Məsələn, Yel Universitetinin endaument
fondunun əməkdaşlarının 50 faizi bu ali məktəbin
məzunlarıdır. Milli universitetlərimiz nəzdində
endaument fondlarının yaradılması və bu qurumlarda
artıq xarici ölkələrin universitetlərində təhsil almış
gənclərimizin təmsil olunması çox sevindirici hal
olardı.
Ümid edirik ki, ölkəmizdə dövlət-biznes partnyorluğu
sisteminin yaradılması gələcək inkişafın davamlı
xarakter alması üçün peşəkar bilik və bacarıqlara,
səriştəyə, innovativ ideyalara sahib olan
rəqabətqabiliyyətli insan resurslarının yetişdirilməsinə
imkan verəcəkdir.
Oruc MUSTAFAYEV,
"Azərbaycan müəllimi"
Qeyd:
"Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi, Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya
Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondu və
Azərbaycan Təhsil İşçiləri Azad Həmkarlar İttifaqı
Respublika Komitəsi ilə birgə keçirilən müsabiqəyə
təqdim etmək üçün" |
