|
 Hamımıza
məlumdur ki, XIX əsrin əvvəllərindən başlayaraq Şimali
Azərbaycan çar Rusiyası tərəfindən işğal olunmuş və
Azərbaycanda müstəmləkəçilik siyasəti yürüdülmüşdür.
Eyni zamanda, Rusiya öz müstəmləkəçilik siyasətini
həyata keçirmək üçün Azərbaycan dilinə, bu dili bilən
tərcüməçilərə, savadlı mütəxəssislərə böyük ehtiyac
duyurdu. Bütün bunları nəzərə alan mərkəzi hökumət 1829-cu
il avqustun 2-də Cənubi Qafqaz məktəblərinin ilk
nizamnaməsini təsdiq etdi. Demək olar ki, Azərbaycanda
xalq maarifi sisteminin tarixi həmin nizamnamə ilə
başlayır. Nizamnaməyə görə, bu məktəblərin Gəncə, Şuşa,
Nuxa (Şəki), Şamaxı, Quba, Bakı, Naxçıvan və Ordubad
şəhərlərində, Qazax distansiyasında açılması təsdiq
edildi. Bu illərdə meydana gələn və Azərbaycan məktəb
tarixində mühüm yer tutan təhsil müəssisələrindən biri
də Şəki (Nuxa) qəza məktəbidir.
Haqqında
Hazırda fəaliyyət göstərən və 183 illik tarixə malik
olan bu məktəbin davamçısı Şəki şəhərində yerləşən 5
nömrəli tam orta məktəb respublikamızın ən qocaman
təhsil müəssisələrindən biri hesab olunur. Məktəb
1831-ci il dekabrın 30-da Şəkidə (Nuxada) rus-tatar qəza
məktəbi kimi açılmış və həmin ildən fəaliyyətə
başlamışdır.Yerli əhali məktəbə elə ilk gündən rəğbət
bəsləmiş, məktəb üçün müvafiq bina ayırmış və hətta bina
kirayəsi üşün vəsait toplamışdı. Nuxa (Şəki) qəza
məktəbi iki sinifdən ibarət idi və burada ilk vaxtlar
üç müəllim işləyirdi. Onlardan biri məktəbin müdiri,
ikincisi fənn müəllimi idi, digəri isə Azərbaycan dili
və şəriəti tədris edirdi. Azərbaycan dili və şəriətdən
başqa digər fənləri əsasən Rusiya universitetləri və ali
pedaqoji institutlarının məzunları tədris edirdilər.
1833-cü ildə Nuxa (Şəki) qəza məktəbində oxuyan
şagirdlərin sayı 29 nəfər idi. Onlardan 21 nəfərini
tacir uşaqları təşkil edirdi.
1835-ci ildə Zaqafqaziya məktəblərinin yeni nizamnaməsi
təsdiq edildi. Bu nizamnamə ikisinifli mövcud qəza
məktəblərini üçsinifli məktəbə çevirməyi nəzərdə tuturdu.
Tədris edilən fənlərin dairəsi genişləndirilirdi,
Zaqafqaziyada ən çox işlədilən Azərbycan dilinin
tədrisinə xüsusi diqqət verilirdi. Müəllim heyətinin
tərkibi artıq beş nəfər təsdiq edilmişdi. Onlardan üçü
elmi fənn müəllimləri hesab olunurdu ki, həmin
müəllimlərdən biri iki yuxarı sinifdə rus dili,
coğrafiya və tarix, digəri isə hesab, hüsnxət, rəsm və
rəsmxət fənlərini tədris etməli, üçüncüsü isə birinci
sinifdə oxu və yazı, hesabdan ilk dörd əməli öyrətməli,
iki müəllim isə şəriət və dilləri tədris etməli idi.
1844-cü ildə Nuxa qəza məktəbində oxuyanların sayı 70-ə
çatmışdır. I sinifdə 40 şagird, II sinifdə 20, III
sinifdə 10 şagird oxuyurdu.
Şəki qəza məktəbində ilk məktəb kitabxanası da
yaradılmışdır. Kitabxanada (1845-ci ilin məlumatına görə)
360 adda kitab və tədris vəsaiti var idi. Bu o dövr üçün
çox böyük rəqəm sayılırdı.
1867-ci ildə Qafqaz və Zaqafqaziya məktəblərinin yeni
nizamnaməsi qəbul edildi. Bu nizamnamə ilə qəza
məktəbləri yenidən təşkil edildi. Üç əsas sinifdən
əlavə hazırlıq sinifləri açıldı. İlk dəfə olaraq təhsil
haqqı tətbiq olundu. Tədris planına yeni fənlər, latın
və Avropa dilləri daxil edildi. Bununla da Şəki qəza
məktəbinin tədris planına fransız dili əlavə olunur və
digər fənlərlə yanaşı müvəffəqiyyətlə tədris edilirdi.
Artıq 1890-cı ildə məktəbdə 136, 1895-ci ildə isə 167
şagird təhsil alırdı. 1890-cı ilədək məktəbin cəmi 12
buraxılışı olmuşdur ki, bu müddət ərzində məktəbi 125
nəfər bitirmişdir. 1890-cı ildə 16, 1895-ci ildə isə 23
nəfər şagird məktəbdə təhsilini başa vurmuşdur.
İllər keçir, məktəb ünvanını müxtəlif səbəblərdən
dəyişir.
1925-1928-ci illərdə Şəki şəhər məktəbi 5 sinifli
məktəbə çevrildi. 1933-cü ildən burada şagirdlər 7
illik, 1939-cu ildən isə 8 illik təhsil almağa
başladılar. 1945-ci ildən məktəb 10 illik məktəbə
çevrildi. O vaxt oğlanlarla qızların təhsili ayrı-
ayrılıqda həyata keçirildiyindən məktəb qız məktəbi
kimi fəaliyyətini davam etdirir. Məktəbin məzunu Minayə
Mövsüm qızı Səmədova direktor təyin edilir.
1946-1947-ci dərs ilində qızlar məktəbi kimi fəaliyyət
göstərən tədris ocağının birinci buraxılışı oldu. 17
nəfər gənc qız attestat alaraq ali məktəblərdə
təhsillərini davam etdirdilər. Qızlardan 10 nəfəri
həkim, biri neft mühəndisi oldu, ikisi elm sahəsini
seçdi, 17 qızın 17-si də ali təhsilli mütəxəssis oldu.
1947-ci ildə məktəbdə 600-dən çox qız oxuyurdu. Burada
Şəkinin ən bacarıqlı, təcrübəli müəllimləri çalışırdı.
Lenin ordenli müəllim Surayə Gülüzadə riyaziyyatdan,
Qırmızı Əmək Bayrağı ordenli Məmmədhəsən Abdullayev
kimyadan, SSRİ-nin qabaqcıl maarif xadimi, Lenin
ordenli Rza Cəlilov tarixdən, respublikanın əməkdar
müəllimi Ələsgər Yusifov isə ədəbiyyatdan dərs
deyirdilər.
1953-cü ildən məktəbdə qızlarla birgə oğlanlar da
oxumağa başladılar. Məktəbin onillik ümumtəhsil ocağı
kimi fəaliyyət göstərdiyi illərdə şagirdlərin sayı
500-600 arasında dəyişirdi. Bu isə çətinlik yaradırdı.
Məktəb darısqal idi. Sinif otaqları çatışmırdı.
Tələblərə cavab vermirdi. Məktəbin genişlənməsi üçün
şərait yox idi. Ərazidə isə bir neçə orta məktəb
olduğuna görə təhsil ocağı 8 illik məktəbə çevrildi.
1981-ci ildə məktəbin 150 illiyi respublika səviyyəsində
qeyd edilmişdir. Bu münasibətlə Şəki şəhər 5 nömrəli
ümumtəhsil məktəbi Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət
Heyətinin Fəxri fərmanı ilə təltif edilmişdir. Məktəbin
iki nəfər müəllimi Diləfruz Axundova və Ruqiyyə
Hüseynova "Əməkdar müəllim" fəxri adına layiq görülmüş,
digər iki nəfər müəllim isə Azərbaycan SSR Ali Soveti
Rəyasət Heyətinin Fəxri fərmanı ilə təltif olunmuşdur.
1983-84-cü dərs ilində təhsil müəssisəsi yenidən onillik
məktəbə çevrilmiş, əvvəlki şöhrətini bərpa etmişdir.
1988-ci ildə isə məktəb bu gün fəaliyyət göstərdiyi Şəki
şəhəri, Füzuli küşəsi 4 ünvanında yerləşən binaya
köçürülmüşdür.
2011-2012-ci dərs ilində məktəbdə əsaslı təmir və
tikinti işləri aparılmış, həyətində 320 şagird yerlik
müasir tələblərə cavab verən idman zalı, fizika, kimya,
informatika və xarici dil fənləri üçün kabinetləri olan
yeni üçmərtəbəli tədris korpusu tikilmişdir.
Məzunları
Nuxa qəza məktəbində rus dilində ilk təhsil alanlardan
biri də Azərbaycan dramaturgiyasının banisi Mirzə Fətəli
Axundzadə olmuşdur. Bu məktəbdə sonralar Mirzə Fətəli
kimi onlarca azərbaycanlı təhsil almış, rus dili
vasitəsi ilə Rusiya və Avropa mədəniyyəti ilə tanış
olmuş, Azərbaycan mədəniyyəti, ədəbiyyatı, maarif və
məktəbinin tərəqqisində böyük xidmətlər göstərmişlər.
Onların arasında M.F.Axundzadə, Rəşid bəy Əfəndiyev,
Heydər Əfəndiyev, Cəlil Hüseynov, Sabit Rəhman,
Əbdüləzəl Dəmirçizadə, Əlövsət Sadıqov, Şirməmməd
Hüseynov və digər yüzlərlə adını çəkmədiyimiz tanınmış
şəxsiyyətlər var.
Məktəb bu gün
Şəki şəhər 5 nömrəli tam orta məktəb bu gün də əvvəlki
şöhrətini qoruyub saxlayaraq rayonun ən qabaqcıl
məktəblərindəndir. Hazırda bu məktəbdə 600-dən yuxarı
şagird təhsil alır. Burada öz işini yaxşı bilən,
səriştəli, işgüzar, yaradıcı kollektiv formalaşıb. Bu
qabaqcıl kollektivin uğurları ilbəil artır. Pedaqoji
kollektiv öz fəaliyyətini müasir dövrün tələblərinə
uyğun qurmağa çalışır.
Son illər məktəbi bitirən məzunlardan hər il 50-60 faizi
ali məktəblərə qəbul olur. Altı ildir ardıcıl olaraq
məktəb ali məktəblərə qəbul imtahanlarında göstərdiyi
nəticəyə görə TQDK tərəfindən respublikanın ən yaxşı
məktəbləri sırasına daxil edilir.
Son üç ildə məktəbin 14 nəfər məzunu 600-dən yuxarı bal
toplamış, onlardan iki nəfəri Prezident təqaüdünə layiq
görülmüşdür. 2011-ci ildə məktəbin məzunlarından Leyla
Alxasova 685 balla, 2013-cü ildə isə Şəhla Alxasova 686
balla Azərbaycan Tibb Universitetinə daxil olmuş,
Prezident təqaüdünə layiq görülmüşlər.
Ötən tədris ilində uğurlarına nəzər saldıqda görürük ki,
məktəbi 31 nəfər məzun bitirib. Onlardan Şəlalə
Zəkəriyəzadə və Mədinə Malikzadə qızıl medala layiq
görülüb. Bundan başqa, məzunların 27 nəfəri qəbul üçün
ali təhsil müəssisələrinə sənəd verib, onlardan 19
nəfəri tələbə adını qazanıb. Beş nəfər 600-dən çox bal
toplayaraq nüfuzlu ali məktəblərə qəbul olub.
Qeyd edək ki, 2012-ci ildə tədris ocağı ölkə Prezidenti
cənab İlham Əliyevin müvafiq sərəncamına əsasən "Ən
yaxşı ümumtəhsil məktəbi" müsabiqəsinin qalibi olub.
2013-cü ildə məktəbin müəllimləri "Bir şagird - bir
komputer", "Elektron təhsil" müsabiqələrində iştirak
edərək uğur qazanıb.
Biz də tarixi təhsil ənənələri olan bu qədim tədris
ocağının uğurlarının ilbəil daha da artmasını arzulayır,
pedaqoji kollektivə uğurlar diləyirik.
Niyazi RƏHİMOV,
"Azərbaycan müəllimi"
|
