|
Gələn il Azərbaycanın Bolonya prosesinə qoşulmasının 10
ili tamam olur
Yusif ƏLİYEV, Niyazi RƏHİMOV,
"Azərbaycan müəllimi"
 Təşəkkül
tarixi ötən əsrin sonlarına təsadüf edən Bolonya prosesi
Avropa ölkələri təhsil sistemlərinin inteqrasiyası və
ümumavropa ali təhsil məkanının formalaşdırılmasını
nəzərdə tutur. Ölkəmiz bu prosesə 2005-ci il mayın
19-da qoşulub. Gələn il Bolonya Bəyannaməsini
imzalamağımızın 10 ili tamam olur.
Hər bir yeniliyin tətbiqində olduğu kimi, Bolonya
prosesinə qoşulanda da ölkəmizdə ilk vaxtlar bunu təqdir
edənlər və məqbul saymayanlar var idi. Təxminən 6 il
öncə Bolonya prosesinin mahiyyəti ilə bağlı ali
məktəblərin birində apardığımız sorğu zamanı bir
professor sanki bu prosesi ölkəmiz üçün məqbul
saymayanların fikrini ifadə edərək demişdi: "Bu ona
bənzəyir ki, palma ağacını gətirib Bakıda əkirsən".
Professorun ironiyasına rəğmən "palma ağacı" nəinki
ölkəmizə gətirilərək əkilib, həm də artıq kök atıb,
şaxələnib.
Azərbaycan Bolonya Bəyannaməsini imzalayanda onun bəzi
müddəaları, prinsipləri artıq ölkəmizdə tətbiq olunurdu.
Belə ki, 1992-ci ildə qəbul olunmuş "Təhsil haqqında"
Qanuna əsasən ikipilləli ali təhsilə, çoxballı
qiymətləndirmə sisteminə keçilmiş və bu sahələrdə xeyli
müsbət təcrübə toplanmışdı. 2005-ci ildən isə bu sahədə
aparılan işlərin Bolonya sisteminin tələblərinə
uyğunlaşdırılmasına, bəyannamədə nəzərdə tutulan digər
müddəaların, o cümlədən kredit sisteminin (Avropa Kredit
Transfer Sisteminin) tətbiqinin, təhsilin keyfiyyətinə
nəzarətin gücləndirilməsinin, mobilliyin
genişləndirilməsinin, ixtisasların və diplomların
qarşılıqlı tanınmasının, diploma əlavələrin Avropa
ölkələrinin ali təhsil haqqında müvafiq sənədlərinə
uyğunlaşdırılmasının, məzunların işlə təminatına nail
olunmasının, ali təhsil sisteminin cəlbediciliyinin
təmin edilməsinin gerçəkləşdirilməsinə başlanılıb. İlkin
mərhələdə ölkənin 10 ali məktəbində bəzi ixtisaslarda
eksperimental qaydada tətbiq olunan kredit sistemi sonra
bütün ali məktəbləri və ixtisasları əhatə edib. Prosesin
tətbiqi ilə bağlı bir sıra normativ sənədlər
hazırlanaraq təsdiq edilib.
Ölkəmizdə təhsilin dünya təhsil sisteminə, xüsusən də
ali təhsil müəssisələrinin Avropa ali təhsil məkanına
inteqrasiya prosesi və Bolonya Bəyannaməsinin
tələblərinin yerinə yetirilməsi sahəsində işləri
sürətləndirmək məqsədi ilə ölkə başçısı tərəfindən 31
yanvar 2008-ci il tarixində "Azərbaycan Respublikasının
ali təhsil müəssisələrinin Avropa ali təhsil məkanına
inteqrasiyası ilə bağlı bəzi tədbirlər haqqında"
sərəncam imzalanıb. Həmin sərəncama əsasən
"2009-2013-cü illərdə Azərbaycan Respublikasının ali
təhsil sistemində islahatlar üzrə Dövlət Proqramı" qəbul
olunaraq icrası təmin edilib. Bütün bunların nəticəsi
olaraq deyə bilərik ki, son 10 ildə Bolonya prosesi
ölkəmizdə tam tətbiqini tapıb. Bəs bu proses Azərbaycan
təhsilinə nə verib? Təhsil Nazirliyindən Azərbaycanın
Bolonya prosesinə qoşulmasının aşağıdakı kimi
üstünlükləri olduğu bildirilib:
*
Azərbaycanın ali təhsilinin Avropa təhsil məkanına
inteqrasiyası;
*
Tələbə və müəllim kontingentinin vahid Avropa ali təhsil
məkanına qoşulan ölkələr arasında mobilliyinin
asanlaşdırılması (eyni zamanda bir ölkənin ali təhsil
müəssisələri arasında);
*
Tələbə və müəllim kontingentinin vahid Avropa ali təhsil
məkanına qoşulan ölkələr arasında məşğulluq (işədüzəlmə)
prosesinin asanlaşdırılması;
*
Diploma əlavənin vahid modelinin yaradılması ilə
məzunların əmək bazarında fəaliyyətə başlamasını
asanlaşdırması;
*
Uzunömürlü təhsil almaq imkanlarının yaradılması (ali
təhsil müəssisələrindən akademik uğursuzluğa görə xaric
olunmanın aradan qaldırılması);
*
Hər bir tələbəyə fərdi yanaşma;
*
Hər bir müəllimin tədris etdiyi kursa (fənnə) sərbəst
yanaşması;
*
Tələbələrə öz təhsil prosesini seçməkdə sərbəstliyin
verilməsi (məs., müəllim və fənn seçimində sərbəstliyi);
*
Yay semestri imkanlarından istifadə;
*
Tədrisi vaxtından əvvəl bitirmə imkanları (bakalavriat
səviyyəsində 3.5 il, magistratura səviyyəsində 1.5 il);
*
Diplomların ekvivalentliyi və qarşılıqlı tanınması
imkanları.
Sualı bu sahənin biliciləri kimi tanınan mütəxəssislərə
ünvanladıq. Aşağıda onların qeydlərini təqdim edirik:
 Hamlet
İSAXANLI,
Xəzər Universitetinin təsisçisi, Direktorlar və
Qəyyumlar Şurasının sədri, professor
Avropa dövlətləri iqtisadi, siyasi və digər məsələlərdə
birləşdiyi kimi təhsil sahəsində də müəyyən edilmiş
ümumi qaydaların tətbiqini zərirət hesab edirdi. Avropa
təhsil sistemində müəyyən harmonizasiyanın yaradılması,
ahəngdarlığın təmin edilməsi məqsədilə ilk dəfə
Fransanın Sorbon Universitetində 4 Avropa ölkəsinin
iştirakı ilə memorandum imzalandı. Bundan sonra
İtaliyanın Bolonya Universitetində bir çox Avropa
ölkələrinin nümayəndələrinin iştirakı ilə Bolonya
prosesinin tətbiqi ilə bağlı bəyannamə imzalandı.
Müxtəlif illərdə, Avropa ölkələri get-gedə bu prosesə
qoşulurdu. Prosesin tətbiqində əsas məqsəd o idi ki,
Avropa ölkələrinin təhsil sistemləri bir-birini başa
düşsün. Lakin bu o demək deyildir ki, bütün Avropa
təhsil sistemi eyniləşsin və standarta salınsın.
Çoxpilləli təhsil, kredit sistemi, təhsilin
keyfiyyətinin qarşılıqlı qiymətləndirilməsi, tələbə,
müəllim mobilliyi, diplomların qarşılıqlı tanınması
Bolonya prosesinin əsas müddəalarıdır.
Azərbaycan 2005-ci ildə Bolonya prosesinə qoşuldu. Həmin
dövrdə çoxları bu prosesin nədən ibarət olduğunu başa
düşmürdü. Biz Xəzər Universitetində bir sıra ali təhsil
müəssisələrinin dekanlarının seminarlarını təşkil etdik
və proses haqqında geniş məlumatlar verdik. Bununla
bağlı həmin dövrdə mətbuatda da bir sıra məqalələr
yazdım və Bolonya prosesinin mahiyyətini açıqlamağa
çalışdım. Prosesin tətbiqi zamanı bir çox çətinliklər
baş verirdi. Geniş təbliğat aparılmasına baxmayaraq bu
proses Avropadakı kimi tam başa düşülmədi və bu gün də
bununla bağlı müəyyən problemlər var.
Ölkəmizdə bu prosesin tətbiqinin bizə verdiyi ən vacib
amillərdən biri kredit sistemidir. Bu sistem demək olar
ki, bütün ali təhsil müəssisələrində tətbiq olunur.
Xəzər Universiteti yarandığı gündən bu günə qədər kredit
sistemini tətbiq edir. Çünki biz Amerika təhsil
sistemini əsas götürürük və düşünürdük ki, bu sistem
gec-tez Avropada da öz təsdiqini tapacaq. Ancaq Bolonya
prosesinin Azərbaycana bundan başqa elə bir xeyri
olduğunu düşünmürəm. Buna səbəb respublikamızda bu
prosesin də müəyyən qədər standartlaşdırılmasıdır. Qeyd
edim ki, Bolonya prosesinə qoşulmuş ölkələrin qarşısına
konkret şərtlər qoyulmur, sadəcə tövsiyələr edilir.
Ümumiyyətlə, dünyanın bir çox ölkələrində
universitetlərə sərbəstlik verilir. Həmin
universitetlərdə dövlət tərəfindən təsdiq edilmiş xüsusi
tədris planı olmur. Buna misal olaraq Amerikanı
göstərmək olar. Amerikada universitetlərə nəzarət edən
qurum belə yoxdur. Hətta orada belə bir deyim var ki,
Amerika təhsilinin gücü onun sistemsiz olmasındadır.
Yəni, universitetlər tam sərbəstdirlər. Qəbulu da özləri
aparır, diplomu da özləri verir.
Bolonya prosesinin əsas prinsiplərindən biri məhz
keyfiyyətdir. Bu keyfiyyəti almaq üçün isə
universitetlərə muxtariyyət və sərbəstlik verilməli,
standart tədris planı olmamalıdır. Təsəvvür edək ki,
kompüter elmləri ilə bağlı tez-tez yeniliklər baş verir
və həmin yeniliklərin tədrisi ilə bağlı tədris planında
heç nə nəzərdə tutulmur. Deməli, bu yeniliklər tələbəyə
çatdırılmır və ya gec çatdırılır. Tədris planı dinamik
olmalıdır. Bolonya prosesinin də ana prinsiplərindən
biri standartlaşdırmadan uzaq durmaqdır. Prosesdə hər
hansı bir dərsin müəyyən edilmiş krediti yoxdur. Lakin
bu məqama bizdə bir o qədər də fikir verilmir. Buna görə
də bir çox çatışmazlıqlarımız var. Ona görə də
düşünürəm ki, Bolonya prosesi Azərbaycanda kredit
sisteminin tətbiqindən başqa tədrisin keyfiyyətinə təsir
edəcək elə bir köklü dəyişiklik gətirməyib. Lakin Avropa
universitetləri ilə tələbə mübadilələri, diplomların
tanınması və sair kimi məsələlərdə müsbət mənada
dəyişikliklər var. Düşünürəm ki, dünyada gedən elmi
proseslərlə, yeniliklərlə yaxından tanış olmalıyıq. Ölkə
olaraq elmi potensialımızı artırmalıyıq.
Universitetlərimizdəki professor-müəllim heyəti yerində
saymamalıdır. 15-20 il bundan qabaq tətbiq olunan tədris
planları əsasında dərslər aparmamalı, yeniliklərə can
atmalıdır.
 Elturan
YUSİFOV,
Gəncə Dövlət Universiteti tədris-metodika bölməsinin
müdir
Avropa təhsil sisteminə qoşulmaqla Azərbaycan təhsili
yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoydu. Bütün Avropa
ölkələrinin təhsil sistemini əhatə edən Bolonya
prosesinə qoşulmaqla təhsil sistemimiz dünya təhsil
sisteminə çıxış əldə etdi.
Bolonya prosesinin əsas tələblərindən biri ali təhsildə
kredit sisteminin tətbiq edilməsidir. Bu sistem özündə
əsas iki məsələni birləşdirir. Buraya tələbələrin
mobilliyini təmin etmək və öz təhsilalma
trayektoriyasını müstəqil müəyyənləşdirmək imkanları
daxildir.
Bolonya prosesinə qoşulmaqla Azərbaycan təhsilinin
humanistləşdirilməsi prosesinə start verilmiş oldu.
Tələbənin tədris yükünün həcmi azaldıldı, ənənəvi təhsil
sistemində ixtisas üzrə tədris planında tam kursu
bitirmək üçün tələbəyə 60-a yaxın fənnin tədrisi nəzərdə
tutulurdusa, kredit sisteminə keçidlə əlaqədar olaraq
təsdiq edilmiş yeni Dövlət Standartlarında fənlərin
sayı və saatların miqdarı 2 dəfəyədək azaldıldı.
Tələbənin həftəlik auditoriya saatlarının miqdarı 36-dan
26-ya qədər azaldılmış, tələbələrin sərbəst
hazırlaşmasına diqqət artırılmışdır.
Bolonya prosesinə keçidlə əlaqədar tələbələr üçün daha
operativ və müasir biliklər almaq, eyni zamanda təlimin,
tədrisin keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq və digər
baxımlardan bu sistemin geniş imkanlar açdığını görmək
mümkündür.
Bu sistem üzrə müəllim daha məlumatlı olmalı,
auditoriyaya daha hazırlıqlı şəkildə girməli, innovativ
texnologiyalarda əks olunan faktlara və biliklərə
yiyələnməlidir. Bolonya prosesi ali təhsilin
iki-bakalavriat və magistratura səviyyələrində olmağı
nəzərdə tutur.
Bolonya prosesi əsasında magistraturada təhsil alan
tələbəyə 2 il müddətində hər hansı sahə üzrə daha
dərinləşdirilmiş biliklərin verilməsi vacibdir. Bu da
dünyada sınaqdan çıxan bir üsuldur. Azərbaycan təhsili
bu sistemə inteqrasiya olunmaqla dünya təhsil sisteminə
inteqrasiya olunub.
Boloniya prosesi ixtisas sistemi dərinləşdirilən
biliklərin verilməsi baxımından da üstünlüklərə
malikdir. Bu keçidi Azərbaycanın təhsil tarixində
mütərəqqi proses adlandırmaq olar. Boloniya prosesi
geriyədönməz prosesdir. O, günümüzün reallığıdır.
Bolonya prosesinin tətbiqi məsələsi "Təhsil haqqında"
Azərbaycan Respublikasının Qanununda da öz əksini tapıb.
Azərbaycan təhsilinin bir hissəsi olan Gəncə Dövlət
Universitetində də tədrisin kredit sistemi əsasında
qurulması professor-müəllim heyəti və tələbələr
qarşısında yeni üfüqlər açıb. Universitetin beynəlxalq
əlaqələri genişlənmiş, Avropa Birliyinin TEMPUS, ERASMUS
və Türkiyə Cümhuriyyətinin Mövlanə proqramları
çərçivəsində tələbə mübadiləsi həyata keçirilib. |
