|
 Azərbaycan xalqı 20 Yanvarda hərbi, siyasi, mənəvi
təcavüzə məruz qalsa da, öz tarixi qəhrəmanlıq
ənənələrinə sadiq olduğunu, Vətənin azadlığı və
müstəqilliyi naminə ən ağır sınaqlara sinə gərmək, hətta
şəhid vermək əzmini bütün dünyaya nümayiş etdirdi.
1990-cı ilin qanlı Yanvarında Azərbaycanın azadlığı və
müstəqilliyi uğrunda şəhidlik zirvəsinə ucalmış Vətən
övladları özlərinin fədakarlığı, şəhidliyi ilə
xalqımızın qəhrəmanlıq salnaməsinə parlaq səhifə
yazdılar. Bu gün Azərbaycan xalqı onun milli mənliyini
qorumaq üçün öz canlarından keçməyə hazır olan övladları
ilə fəxr edir.
Heydər ƏLİYEV
Tanınmış təhsil işçiləri o günü necə xatırlayır?
Rüfanə GÜNƏŞ, "Azərbaycan müəllimi"
[email protected]
Qatil
gülləsinə qurban gedərkən,
Gözünü sabaha dikdi şəhidlər.
Üçrəngli bayrağı öz qanlarıyla
Vətən torpağına çəkdi şəhidlər.
"Qara, Qanlı Yanvar" - yanvar ayı Azərbaycan xalqının
yaddaşına bu adla həkk olunub. İllər dəyişir, yeni
nəsillər gəlir, amma dəyişməyən bir fakt var - xalqın
yaşadığı "20 Yanvar" faciəsi. Gənc nəsil "Qan
yaddaşı"nı kitablardan, başqalarının xatirələrindən
oxuyub, kadrlarda izləyib. Amma elə bunların özü də o
qədər dəhşətlidir ki. Canlı şahidi olmadığımız halda,
mənəvi və psixoloji cəhətdən bu qədər təsirləndiyimiz 20
Yanvarı (ya da digər faciələri) görənlər nələr yaşayıb?
O günü necə xatırlayırlar?
Bu suallara cavab tapmaq üçün Azərbaycanın tanınmış
təhsil işçilərinin həmin günü necə xatırladıqlarını
soruşuram. Fərqli cavablar alıram, amma cavabların
hamısında o günün dəhşəti və şərəfli tarixi yer alıb.
Küçələrdən
tanklar, maşınlar keçirdi
Əməkdar
müəllim, professor Əjdər Ağayev doğmalarından birinin
həmin gün şəhid olduğunu deyir:
- Rus qoşunlarının 1990-cı ilin yanvar ayının 19-dan
20-nə keçən gecə Bakıya hücumu həmin dövrdə yaşayan
insanlar kimi mənim də gözümün qarşısında olub. O
hadisələri çox gözəl xatırlayıram. Bu hücum vəhşi hücum
idi. Küçələrdən tanklar, maşınlar keçirdi. Maşınlardakı
əsgərlər bəzi küçələrdə sağa-sola hədəf almadan atəş
açırdı. Bunun nəticəsində də mətbəxdə yemək hazırlayan
qadına, telefonda kiminləsə danışan gəncə güllə
dəymişdi. Ümumiyyətlə, qarışıqlıq zamanında heç kimin,
uşağın, böyüyün, qocanın, qarının yaşını, vəziyyətini
nəzərə almadan hamını gülləbaran etməyə çalışırdılar. Bu
hadisədə yalnız atəş açmadan yox, hətta ağır tanklardan
maşınların əzilməsi, maşınların içərisində adamların
qalması, ölməsi hadisələri də baş verirdi. Bir tərəfdən
dənizdən hücum, bir tərəfdən Abşeronun hava limanı
yolundan gələn hücumlar, digər tərəfdən Şamaxı yolundan
ayrı-ayrı maşınlar gəlirdi. Bunlar şəhərdə əliyalın
adamlara hücum edirdilər. Xoş olmayan təəssürat da ondan
ibarətdir ki, bizim o zaman meydanda olan, azadlıq
çağırışları edən bəzi adamlar xalqı küçələrə, maşınların
qabağına çıxmağa səsləyirdilər. Əliyalın və heç bir şeyi
olmayan bu adamlar təbii ki, silahlı qoşun qarşısına
çıxa bilməzdilər. O zaman da xalq, xüsusilə də gənclər
kütlə halında o çağırışlara gedirdi. Ona görə də böyük
itkilər baş verdi. Bir çoxları kimi mənim də bacımın
nəvəsi o qoşunlar qarşısına çıxaraq leytenant Şmidt
adına zavodun yanında 00:01-də atılan atəş nəticəsində
həyatını itirdi. Bu ağrı-acı ancaq ona görə baş verdi
ki, gənclər maarifləndirilməmişdilər, onlara orduya
qarşı necə, hansı qaydada çıxmaq məsələləri
öyrədilməmişdi. İkinci bir tərəfi ondan ibarətdir ki,
90-cı illərin əvvəllərində Azərbaycanda güclü
vətənpərvərlik hərəkatı var idi. Tibb Universitetinin IV
kursunda oxuyan bacım nəvəsi İlkin faciədən bir neçə gün
əvvəl ad gününü qeyd edirdi. Yanına 10-15 tələbə yoldaşı
gəlmişdi. Yaxşı xatırlayıram ki, o adamların söhbəti ad
günündən yox, ancaq vətəni qorumaq, vətən üçün canından
keçmək barəsində idi. Faciədən canını qurtaran bu işdən
xəbərsiz, evlərində olan adamlar oldu. Çoxları
fikirləşirdi ki, bu hadisələr niyə baş verdi? Amma mənim
yadımdadır ki, Mixail Qorbaçov bir neçə gün əvvəl
mərkəzi televiziyadan azərbaycanlılar barəsində guya biz
ermənilərə təzyiq göstəririk tipli çıxış etdi. Və
barmağını silkələdi ki, mən göstərəcəyəm. O hədədən bir
neçə gün sonra xüsusi hazırlıq görmüş dəstələr,
içərisində də ermənilər çox idi, gəlib bu faciəni
törətdilər. Bu hadisələr həm faciədir, həm də bir növ
ibrət dərsidir. Dostu, düşməni tanımağa sövq edir. 
Sovet rejiminə qarşı duran xalqın iradəsi oldu
Milli Məclisin deputatı, filologiya elmləri doktoru,
professor, əməkdar elm xadim Nizami Cəfərov qanlı
tarixin canlı şahidlərindəndir:
- 20 Yanvar bu faciənin şahidi olanların hamısının
yaddaşında eyni cür qalıb. Sovet qoşunları Azərbaycan
xalqını heç bir səbəb olmadan cəzalandırdı. Mənim
yadımdadır, atılan, başımızın üstündən keçən güllələr,
"20 Yanvar dairəsi"ndən rus qoşunlarının girməsi. Qəti
inanmırdım ki, sovet qoşunu Bakıya belə düşmən torpağı
kimi girsin. Amma realda bu baş verdi. Təbii ki, o
dövrdə dövlət rəhbərliyində, hakimiyyətdə bir
başısoyuqluq, ictimai-siyasi münasibətlərdə də böyük
gərginlik və yiyəsizlik var idi. Bu da böyük səbəblərdən
biri oldu. Hakimiyyətdə olan şəxslərlə Moskvadakı
rəhbərlik dil tapa bilmədi. Amma sovet rejiminə qarşı
duran xalqın iradəsi oldu. Baxmayaraq ki, xalq
aldadıldı, ona rəhbərlik olmadı. Amma nə olursa-olsun
heç kim xalqa qarşı bu hərəkəti etməməli idi.
Həmin gün atılan güllələr haqqa atılan güllələr idi 
Professor Şahlar Əsgərovsa deyir ki, bu hadisəni əsas
iki məqamla xatırlayır:
- Bu tarix xatirimdə silinməz izlər buraxıb. Hər il biz
bu sözləri desək də, görünür, təkrar etməliyik.
Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin gözəl bir sözü var:
"Faciə nə qədər ağır olsa, insanı nə qədər də sarsıtsa,
onu təkrar-təkrar yada salmaq lazımdır ki, belə faciələr
bir də təkrar olunmasın". 20 Yanvar əsas iki böyük
hadisə ilə yadımda qalıb. Birincisi, o gecəni mən səhərə
qədər yatmamışam, onda mən hava limanında idim. Silahlı
dəstələr də o tərəfdən şəhərə gəlirdi. Allahın köməkliyi
ilə biz o tankların altında qalmadıq. İkincisi də 21
yanvarda ulu öndər Heydər Əliyevin Moskvadakı
nümayəndəliyə gedərək SSRİ rəhbərliyinə qarşı açıq səslə
etiraz etməsi oldu. 20 Yanvar azadlıq yolunda
mübarizəyə qalxan Azərbaycan xalqına qarşı silahlı
təcavüz idi. Qurbanlarımız çox oldu. Həmin gün atılan
güllələr haqqa atılan güllələr idi. Azərbaycan xalqı bu
ağır tarixi sınaqdan üzüağ çıxdı.
Kinostudiyaya
yaxınlaşanda o qədər hadisələr gördüm ki...
Bakı Dövlət Universitetinin jurnalsitika fakültəsinin
kafedra müdiri Cahangir Məmmədli isə deyir ki, heç
valideyn itkisi də mənə bu qədər təsir etməmişdi:
- Mənim atam II Dünya müharibəsinə gedib, 1943-cü ildə
onun ölüm xəbəri gəlib. 6 aylığımda anam vəfat edib.
Bunların heç biri mənə 20 Yanvar faciəsi qədər təsir
etməyib. Bu faciə bütün həyatımız boyu Azərbaycan
xalqının qəhrəmanlıq tarixi olacaq. Təsəvvür edin: faciə
və qəhrəmanlıq. Bunlar paralel işlənir. Mənim evim
Əhmədlidədir. Həmin gün kinorejissorlardan biri mənə
zəng elədi ki, gedək kinostudiyanın yanında hadisələri
lentə alaq. Kinostudiyaya yaxınlaşanda o qədər hadisələr
gördüm ki, düzünü deyim ora yaxınlaşmadım. O adamı da
qaytarmaq istədim. Amma həmin kinorejissor gedib orda
xeyli iş gördü. Mən bir az kənarda gözlədim. Sonra dözə
bilmədim qayıtdım evə. Amma o gecənin dəhşəti heç vaxt
yadımdan çıxmır.
20 Yanvar bizim tariximizin məhək daşı oldu
Bakı Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsinin
dekanı Şamil Vəliyev deyir ki, 20 Yanvar faciəsi bizim
tariximizin məhək daşıdır:
- 20 Yanvar hadisələri Azərbaycan tarixində birmənalı
yox, çoxmənalı həqiqət kimi qalan, yaddaşımızı
təzələyən, bizi tarixə bağlayan bir zamanın həqiqətidir.
Bizim taleyimizə yazılan bu faciə həm də bizim gələcək
həyatımızı işıqlandıran hadisə oldu. Çox böyük faciədir.
Amma bizim yaddaşımızda azadlıq uğrunda mübarizə günü
kimi qalıb. 20 Yanvar bizim tariximizin məhək daşı oldu.
Kimlər bizi istəyir, kimlər isə bizi istəmir. Bu hadisə
bizi xalq olaraq birləşdirdi. Biz sovet imperiyasından
xilas olduq. 20 Yanvar hadisəsi əsaslandırdı ki, xalq öz
taleyinin sahibi ola bilər, ayaqda dura bilər,
yaradıcılıq və quruculuqla məşğul ola bilər.
14 yaşlı Larisa Məmmədova bu məktəbin şagirdi idi
132-134 nömrəli təhsil kompleksinin direktoru, əməkdar
müəllim Sara Xanlarova deyir ki, biz Larisanı hər il yad
edirik.
- Biz hər il şəhidlərimizin anım gününü keçiririk.
Larisanın həyatı barədə (o uşaq cəmi 14 il yaşamışdı)
bütün məktəbə məlumat veririk. Ailəsini dəvət edirik,
bacısı da bizim məktəbdə müəllim işləyir. Keçirilən
tədbirlərin sonunda bir sual qoyuruq- bu uşağın günahı
nə idi? Ümumiyyətlə, o günü unutmaq mümkün deyil. O
gördüklərim dəhşət idi. Adama bənzəməyən, onlara biz
əsgərmi deyək, insanmı deyək, nə deyək? Nə ad qoyaq?
Ümumiyyətlə, onların, o vəhşi insanların adı yox idi.
Onların vəhşilikləri bizi dəhşətə gətirmişdi.
İçərişəhərdə yaşayırıq. Deməli, gördüm ki, göydə
güllələr uçur, qırmızı işıq var. Elə bildim ki,
qorxutmaq üçün edirlər. Bir neçə saatdan sonra baş həkim
qohumumuzdan xəbər gəldi ki, artıq xəstəxanaya yaralılar
daxil olur, ölənlər var. Mən onda başa düşdüm ki, bu
hadisələr millət üçün necə böyük faciədir. Biz bu gün
xatirələrimizi də deyirik. Bir gözümüz ağlasa da, digəri
gülür. Ancaq bir məsələ də var, tarix dərsi. Artıq
faciədən 25 il ötür. Övladlarıma da, şagirdlərimə də
demişəm ki, bu faciə heç vaxt unudulmamalıdır. Unutmamaq
üçün də biz çox güclü olmalıyıq. Və bu gün Azərbaycan
çox güclüdür.
Şəhidlik zirvəsinə ucalmaq hər kəsə qismət olmur. Bu
zirvəyə ucalan, torpağın hər qarışını qoruyan
şəhidlərimizin qarşısında baş əyirik. Yazıma Bəxtiyar
Vahabzadənin "Şəhidlər" şeirindən bir bəndlə
başlamışdım, elə bir bəndlə də bitirirəm.
İnsan insan olur öz hünəriylə,
Millət, millət olur xeyri, şəriylə.
Torpağın bağrına cəsədləriylə,
Azadlıq toxumu əkdi şəhidlər.
|
