Dünyada
qeyri-adi məktəblərin sayı bir o qədər də çox deyil.
Məktəblərin əksəriyyəti standart nəticələr almaqla
standart tədris metodikalarından istifadə edirlər, lakin
başqalarından çox fərqlənən və haqqında əfsanələr
qoşulan məktəblər də mövcuddur. Rusiya Federasiyasının
Krasnodar diyarındakı Tekos kəndində məşhur Şetinin
məktəbi onlardan biridir. Mart ayının əvvəllərində
Rusiya Təhsil Akademiyasının akademiki, yenilikçi
pedaqoq Mixail Petroviç Şetininin dəvəti ilə Azərbaycan
Respublikasının Təhsil Problemləri İnstitutunun işçi
qrupunun tərkibində onun direktor olduğu Rusiya Təhsil
Akademiyasının federal ümumtəhsil müəssisəsində - Uşaq
və yeniyetmələrin şəxsiyyətinin kompleks formalaşması
üzrə lisey - internatda olduq.
Mixail Petroviç Şetininin adı mətbuat və televiziya
sayəsində cəmiyyətin böyük heyranlıqla və sevinclə kəşf
etdiyi yenilikçi-pedaqoqların pleyadasına aiddir.
Onların dövrümüzdə meydana çıxmaları heç də təsadüfi
deyildir: M.P.Şetininin axtarışları yeni pedaqogikanı -
insan yetişdirmək haqqında elmin əleyhinə, yəni ictimai
biliyin yeni sahəsində uzun illər elmə xidmət göstərən
"durğunluq pedaqogikasının" əleyhinə əməkdaşlıq
pedaqogikasını yaratmışdır. Bu cür dramatik əksdurma
nəticəsində - dəftərxana qədər darıxdırıcı olan, uşağın
və pedaqoqun şəxsiyyətini boğan məktəbin əvəzinə -
uşaqların və yetkin insanların bərabərhüquqluluğu
əsasında yeni məktəb təşəkkül tapır. Bəs hansı məktəb
qalib gələcəkdir? Bizim nöqteyi-nəzərimizcə, Şetinin
təhsildə dahi kəşfə imza atmışdır. O, təhsilin yeni
məzmununu kəşf etmişdir. O öz məktəbində, pedaqogika
sahəsində həyat tərzini elə qurub ki, bu həyat tərzi
təhsilin məzmununa çevrilmişdir. Əlbəttə, burada
proqramlar, tədris fənləri var, uşaqlar riyaziyyatı və
biologiyanı öyrənirlər, lakin bu materialdır və onun
məzmununu Tekosun həyat tərzi təşkil edir. Evlərin
tikintisi, qidanın əldə olunması, məskənin müdafiəsi və
qorunması, incəsənət, qarşılıqlı ünsiyyət və s. Şetinin
dərs prosesində müxtəlif uşaqların müstəsna fərdi
templəri ilə irəliləmələrinə nail olmuşdur. Buna görə
də Şetinin məktəbinin şagirdi fizika fənnindən IX sinif
proqramı üzrə təhsil alsa da, memarlığı ali məktəb
proqramı əsasında öyrənə bilər. Bu isə fasiləsiz təhsil
deməkdir. Bunu kim edə bilərdi? Bunu nəinki həyata
keçirmək, düşünmək, təsəvvür etmək belə çətindir.
M.P.Şetininin yenilikçi metodikası kompleksli təhsilin
məkanının yaradılması əsasında qurulmuşdur. Bu məkan
yaradıcı şəxsiyyətin təşəkkülü üçün vacib olan həyati
prosesləri pedaqoji fəaliyyət sahəsinə, alınan
bilikləri sərbəst qavranma atmosferinə daxil edir.
Düşünmək olar ki, Şetininin rəhbərlik etdiyi Uşaq və
yeniyetmələrin şəxsiyyətinin kompleks formalaşması üzrə
lisey - internatı ideya nöqteyi-nəzərindən
A.S.Makarenkonun "məktəb-emalatxanası"nın davamıdır.
Pedaqoji prosesin mərkəzində mənəvi-əxlaqi inkişaf
dayanır. Yeni tipli məktəbin vəzifəsi bütün zəruri
biliklərə, bacarıqlara, vərdişlərə və fəal sosial
mövqeyə malik olan şəxsiyyəti tərbiyə etməkdən
ibarətdir. M.P.Şetinin liseyinin çərçivələri daxilində
şagirdlərin yaradıcı potensialını ardıcıl şəkildə
açıqlayan proqramlar vəhdət təşkil edir: xüsusi təhsil -
bədii, musiqili, xoreoqrafik, idman və əmək əsaslı.
Fənlərinin tədrisi "fənləri hərtərəfli
öyrənmə"(poqrujenie) metodu ilə - müəyyən müddət ərzində
hər bir fənnin konsentrasiyalı şəkildə öyrənilməsi ilə
aparılır. İl ərzində şagirdlər hər fənni "hərtərəfli
öyrənərək", bilikləri mürəkkəb sxemə əsasən (təxmini
təsəvvürlərdən yaradıcı təsəvvürlərə kimi)
mənimsəyirlər. "Fənn" dərsləri "obrazlı" (musiqi,
rəssamlıq) və "hərəki" (xoreoqrafiya, idman, əmək)
dərslər ilə əvəz olunur. Şagirdlər pedaqoqun köməkçisinə
çevrilir və məşğələlərin keçirilməsinə kömək edirlər.
Qarşılıqlı tədris və kollektiv yaradıcı fəaliyyət yeni
təhsil modelinin fərqli cəhətlərindən biridir. Şagirdə
fərdi yanaşma müxtəlif yaşlı qrupların xeyrinə
sinif-dərs sistemindən imtina etməyə kömək göstərir.
Burada hər kəs məcburiyyət və qiymətləndirmə olmadan
fərdi sürətlə təhsil alır. Fənlərarası əlaqələri
açıqlayan və ətraf aləmin tam şəkildə qavranmasını
formalaşdıran elmi tədqiqatların şagirdlər tərəfindən
sərbəst keçirilməsi təşviq olunur.
Məktəbin
tarixinə nəzər salsaq görərik ki, boş yerdə (sözün
həqiqi mənasında, çünki Şetininin məktəbi boş yerdə inşa
olunmuşdur) pedaqogikanın tamamilə yeni təşkili baş
vermişdir. Mən xüsusi olaraq "yeni pedaqogika" deyil,
"pedaqogikanın yeni təşkili" yazmışam. Heç də ona görə
yox ki, Tekosda ilk dəfə olaraq bu pedaqogikaya inanaraq
onun dərinliyini, təsirliliyini, bütövlüyünü, uşağa
doğru yönəlməni hiss etdim. Mənim zənnimcə, Şetinin
məktəbinin əsas xüsusiyyəti istənilən iş qarşısında
cəsarətdən ibarət olub, Mixail Petroviç Şetinindən
uşaqlara və müəllimlərə sirayət edir. Şetinin
məktəbinin şagirdləri, həqiqətən də, hər işin öhdəsindən
gəlirlər.
Şetinin məktəbinin əsas ideyasını iki sözlə ifadə etsək,
o zaman bu, Şəxsiyyətin inkişafıdır. Bəli, bu fikir baş
hərflə başlanır. Dərrakəli, soy-kökünü və təyinatını
bilən şəxsiyyətin tərbiyə olunması - Vətənə xidmətdir.
Sinergetika kimi fövqəl tapşırıq postamentdə dalğalanan
hər hansı bir şüar deyildir. Bu şüar məktəbin yüzlərlə
gündəlik işlərində realizə olunur. Şetininçilər üçün
yaşamaq - hər gün və hər dəqiqə inkişaf etmək imkanıdır.
Eyni zamanda bütün istiqamətlərdə inkişaf etmək: məktəb
və ali məktəb proqramının mənimsənilməsi, ağlın
çoxcəhətliliyini inkişaf etdirmək bacarığı, ətrafdakı
insanlarla münasibətlərin qurulması, gözəlliyin və
ahəngdarlığın bu dünyaya bəxş olunması.
Şetinin məktəbinin unikallığı hələ 1999-cu ildə
UNESCO-nun onu dünyada ən yaxşı məktəb kimi elan
etməsindən, sadəcə Rusiya Federasiyasının əməkdar
müəllimi, professor, Rusiya Təhsil Akademiyasının
akademiki, yenilikçi pedaqoq Mixail Petroviç Şetininin
minilliyin ən görkəmli şəxsiyyətlərinin sırasına daxil
olmasından ibarət deyildir. Şetinin məktəbinin
unikallığı məktəbin müstəsna olaraq - dünyaya açılan,
dünyadan ən yaxşılarını götürərək dünyaya ən yaxşılarını
da qaytaran sistem olmasından ibarətdir. Bu da
pedaqogikanın ilkin arzusu - uşağın sərhədsiz inkişafı
üçün şərait yaradan sevgi və xeyirxahlıqla zəngin olan
məkanın yaradılmasında təzahür edir.
Şetinin liseyinin müəllimləri təlim prosesi haqqında
"Öyrətmək" lazım deyil, - deyirlər. "Bunun əvəzinə
tədqiqatların aparılması ilə bağlı tapşırıq
verilməlidir. Onun yerinə yetirilməsi üçün də
vasitələrin verilməsi vacibdir". Burada ilk dərs və zəng
yoxdur. Siniflərin əvəzinə - müxtəlif yaşlı uşaqların
birlikləri (elmi-istehsalat pedaqoji birlikləri)
fəaliyyət göstərir.
Müəllimlərin və daha inkişaf etmiş şagirdlərin arasından
seçilmiş ekspert mütəxəssislər "modulları" -
məlumatlarla zəngin və ideal şəkildə qavranan dərs
materialını işləyib hazırlayırlar. Burada hər şey: həm
böyük videoekranlarda nümunəvi sxemlər, həm planşetlər,
həm də tədris filmləri kömək ola bilər. Fənn öyrədilmir,
şagirdlər özləri fənni "hərtərəfli
öyrənirlər"(poqrujenie). Bu diqqətin cəmlənməsini tələb
edir, lakin bu cür hərtərəfli öyrənmələr nəticəsində
şagird bir il ərzində orta məktəb kursunun bütün həcmini
mənimsəyərək, onunla bağlı istənilən imtahanı verə
bilər.
Şetinin məktəbinin bir xüsusiyyəti də burada eyni
zamanda hər kəsin - "öyrənənin" və "öyrədənin" mövzunu
qavramalarından ibarətdir - biliyini başqaları ilə də
paylaş! Digər fənləri hərtərəfli öyrənən başqaları isə
öz biliklərini səninlə paylaşacaqlar. Həmçinin nəinki
dərsliyin məzmununu, eləcə də fənnin digər fənlər ilə
qarşılıqlı əlaqəsini - yəni sistemli biliyi bütün
müxtəlifliyi ilə təqdim edəcəklər. Bu prosesin necə
maraqlı və rahat olduğunu, özüm də iştirakçısı olduğum
35 dəqiqəlik dərs - "poqrujenie" zamanı hiss etdim.
Geniş və işıqlı bir otaqda beş-altı masa qoyulub.
Uşaqlar hər masanın ətrafında bir neçə cüt olaraq
əyləşiblər. Dərsi bir müəllim idarə edir, ancaq dərs
keçmir. Hər bir cüt isə müəllim və şagirddən ibarətdir.
Məni bir cütlük öz yanına dəvət etdi. Əyləşdim. Şagirdi
Vladislavla birgə ana dilini oyrənməyi təklif edən 13
yaşlı "müəllim" biologiya, kimya, fizika və ana dili
fənləri arasında dərin inteqrasiya yaradaraq rus
dilininin leksikasını mənə "mənimsətdi", həm də bir neçə
dəqiqə ərzində! Qeyri-adi bir dərs idi... Əsas müəllim
isə 10 dəqiqədən bir suallar vasitəsilə (hər cütlüyə bir
sual verərək) prosesi və şagirdlərin cavablarını
dəyərləndirir. Məktəbin konsepsiyası elə qurulmuşdur ki,
bütün biliklər fraqmentar deyil, bütöv olmalı və şagird
planetdə baş verən bu və ya digər hadisələrin qarşılıqlı
şəkildə əlaqədar olduğunu, bir-birilərinə təsir
göstərdiklərini başa düşməlidir.
Elmləri sonradan da - ali məktəb səviyyəsində öyrənmək
mümkündür. Şetinin məktəbi Rusiyanın bir sıra ali
məktəbləri ilə qarşılıqlı fəaliyyət göstərir. Burada
daimi işləyən müəllimlərlə yanaşı, nəinki ölkənin, eləcə
də xarici ölkələrin iri ali təhsil müəssisələrinin
mütəxəssisləri də məruzələr ilə çıxış edirlər.
Şetinin məktəbində adi məktəblərin tədris planlarında
olmayan "fənlər" də mövcuddur. Məsələn, kulinariya.
Burada uşaqlara aşpazlığı öyrədirlər. Buna görə də hər
bir şagird attestata əlavə kimi aşpaz-konditerin də
diplomunu ala bilər. Və ya xalq sənətini götürək. Jostov
və Xoxlom naxışlarını öyrətmək üçün vilayətin
istehsalat naxışları üzrə ustası şetininçilərin görüşünə
gəlir. Belə çıxır ki, orta təhsildən savayı, hər bir
şagird daha bir neçə peşəyə yiyələnərək minimum iki ali
təhsil alır. Burada qavramaqda sərhəd yoxdur. Sən
maraqlandığın hər şeyi öyrənə bilərsən və ən əsası - bu
biliyi verən şəxsi tapa bilərsən.
Şetinin məktəbinin uşaqları bu cür gərgin dərs
prosesinin öhdəsindən necə gəlirlər? Birincisi, Şetinin
sistemi üzrə iş prosesində uşaq həm müəllim, həm də
şagird rolunda çıxış edir. Sırf fərdi təhsil
trayektoriyası hər kəsin müxtəlif potensialını
açıqlayır. İkincisi, şagirdlərdən birinin dediyi kimi,
"burada məlumatın qəbulu daha da sürətlənir" - yəni,
sözsüz təqdirəlayiq ab-hava, həqiqətən də, yorulmaz
tədqiqatçılar yetişdirir. Üçüncüsü, məktəb qaydalarından
biri: bir dəqiqəni də unutmamaq. Tədris prosesinin
ardıcıllığı materialın bütünlüklə qavranılmasına imkan
verərək digər fənlərlə əlaqəli dərin və möhkəm
təsəvvürləri formalaşdırır. Dördüncüsü, fəaliyyətin
daimi əvəz olunması - fənnin dərinliyinə nüfuzetmə,
rəqslər, əmək, sənət, döyüş sənəti, yenidən fənnin
dərinliyinə nüfuzetmə, xor, idman məşğələləri gecəyə
kimi davam edir, qavrama prosesini fəallaşdırır.
Lisey-internatda qədim, milli ənənələr gələcək məktəbin
obrazının əsasını təşkil edir, lakin ən əsası - bu,
uşağa qarşı münasibət, tanınmış və qədim nəslin və
ümumilikdə bütün bəşəriyyətin layiqli və səlahiyyətli
nümayəndəsinə qarşı olan münasibətdir. Məktəb
qeyri-stabil Qafqaz regionunda yerləşsə də, bu məktəbdə
Baltikyanı ölkələrindən, Belarusdan, Ukraynadan,
Rumıniyadan, Çexiyadan, Slovakiyadan, Qaraçay-Çərkəzdən
və Rusiya Federasiyasının bir çox regionlarından gələn
müxtəlif millətlərin nümayəndələri yaxşı münasibət
qurmuşlar.
Buna görə də Şetinin məktəbində ağıllı, hazırlıqlı,
mehriban və çox işgüzar uşaqlar yetişir! Şagirdlərlə
ünsiyyət zamanı müəyyən qədər təəccüblənirsən - onlarda
gizlin yay kimi daxili təmizlik və ciddilik, buradan da
hər bir sözə və hərəkətə xüsusi diqqət gizlənir.
Şetinin məktəbinin əsas prinsiplərindən biri kimi
siniflərin olmamasını, müxtəlif yaşlı uşaqların eyni
proqramı öyrənə bilməsini göstərmək olar. Hər şey
materialın mənimsənilməsi sürətindən asılıdır. Dərs
deyən müəllim yoxdur. Orada materialı mənimsəmiş uşaqlar
dərs deyirlər, məşğələlərin həyata keçirilməsinin dəqiq
sistemi, konkret vaxtı da yoxdur. Həmçinin məktəbdə
ayrı-ayrı kabinetlər də yoxdur. Məşğələlər məktəbin
ərazisindəki istənilən rahat məkanda aparılır və bu
məktəbdə qiymət müəyyən olunmur. Qarşılıqlı tədris
şagirdlərə daimi informasiya mübadiləsində iştirak etmək
imkanı verir. Müxtəlif sürətlə inkişaf edən istənilən
yaşlı uşaqlar sinifdənxaric müəllimin köməyi ilə
"sinxronlaşma" mərhələsindən keçir. Bu da onların
təhsili və inkişafının sürətini kəskin şəkildə artırır.
Məzunların çoxu məktəbi 13-15 yaşlarında bitirir və ali
təhsil müəssisəsinə daxil olurlar. Bir çoxları liseydə
qalaraq dərs deyirlər.
İstənilən tədris modelinin əsas elementi məqsədin
qoyuluşundan ibarətdir. Əgər məqsəd aydındırsa, o zaman
biliklərin mənası vardır. Klassik, ənənəvi pedaqogikanın
məqsədi bilik, bacarıq və vərdişlərin verilməsidir. Bu,
Y.A.Komenskiyə görə, qavrayışın üç səviyyəsidir. Birinci
səviyyədə təfəkkür, ikinci səviyyədə yaddaş, üçüncü
səviyyədə isə əllər işləyir. Qeyri-klassik, humanist
pedaqogikanın məqsədi şəxsiyyətin inkişafından
ibarətdir. Hər bir şagird xasiyyətin və istedadın
səciyyəvi xüsusiyyətlərinin inkişafına şəxsən
yönəlmişdir. Humanist pedaqogikanın metodiki əsasları
müasir dövrün pedaqoqu, Rusiya Təhsil Akademiyasının
akademiki, Ş.A.Amonaşvili tərəfindən "Həyat məktəbi"
kitabında gözəl göstərilmişdir: "Sinergetik pedaqogika
ənənəvi və humanist metodikadan ibarət olub, inamı
oyadır və şagirdi mənəvi inkişafa doğru yönəldir".
Bu məktəbin nümunəsindən göründüyü kimi, əgər ənənəvi
pedaqogika riyaziyyat kursunun öyrənilməsinin məqsədi
kimi fənnin əsas anlayışları ilə tanışlığı, bu
anlayışların mənimsənilməsini nəzərdə tutursa sinergetik
pedaqogika dünyagörüşünün formalaşması, vətənpərvərliyin
və milli şüurun, mənəvi başlanğıcın və şəxsiyyətin
inkişafı, təhsil sisteminin yaradıcı quruculuğuna doğru
yönəlmə, Vətənin mənfəəti naminə insanlara qulluq etmək
cəhdi kimi məsələləri ehtiva edir. M.P.Şetininin
lisey-internatının müəllimləri bu cür yanaşmadan
pedaqoji tədris prosesi əsasında istifadə edirlər.
M.P.Şetinin sinergetik pedaqogikanı obrazlı olaraq bu
cür müəyyən edir: "Bizim zənnimizcə, biliyin əldə
edilməsi, biliyin təqdim olunması və alınması kimi
qarşılıqlı soyuq əlaqədə baş verə bilməz. Bu hər zaman
emosional, birbaşa hüsn-rəğbət, birgə iştirak, birlikdə
fikirləşmə tələb edən prosesdirE Əgər bilikdə sevgi,
həqiqəti qavramaq cəhdi varsa, deməli, biliyin mənası
vardır. Əgər bilik bütün digər hallarda həyatın işıqlı
başlanğıcını təsdiq edirsə, deməli, bu bilik məhsuldar,
konstruktiv, qurucudur. Əgər bilik şəxsiyyəti
möhkəmləndirir, inkişaf etdirirsə, deməli, biliyin
mövcud olmağa haqqı vardır" .
Sinergetik metodologiya şagirdi üçölçülü məkanda təsvir
edir. Absis oxu - dünyanın ən klassik, ənənəvi pedaqoji
təsviridir. Ordinat oxu - qeyri-klassik, humanistdir.
Fəzanın ənginliyinə doğru yönələn ox - sinergetik olub,
həqiqətə daha yaxındır. Vətənə xidmət, yaxınının rifahı
naminə və əsas ümumi prinsipə xidmət bu oxun əsasını
təşkil edir.
XIX əsrdə V.İ.Vernadski tərəfindən yeni "noosfera"
termini daxil edilərək, şüurun bir sahəsi kimi şərh
olunmuşdur. O, bizim nöqteyi-nəzərdən "eqreqor"
anlayışına daha yaxın olub, ətraf məkanın psixosferası
kimi çıxış edir. V.İ.Vernadski yazır: "İnsan ilk dəfə
olaraq real şəkildə anladı ki, o - planetin sakinidir.
O, nəinki ayrıca şəxsiyyət, ailə və ya nəsil, dövlət və
ya ittifaq aspektindən, eləcə də planetar aspektdən də
düşünməli və hərəkət etməlidir. Təbiətin məhvinin
cəmiyyət üçün nəinki iqtisadi zərərə, eləcə də mənəvi
ziyana səbəb olduğunu və bizim təbiətə münasibətimizdən
nəsillərin gələcəyinin asılı olduğunu hiss etməmək
olmur".
Noosfera mədəniyyəti, dünyagörüşü, noosfera məktəbi,
təhsili və tərbiyəsi, mənəvi internet və ona adekvat
olan elektron təhsili - açar sözlər olub, onların təməli
üzərində üçüncü minilliyin məktəbi qurulur və onun həyat
tərzini əcdadlarımız bir sözlə ifadə edir - tərz. Bizim
dövrümüzün demokratik səviyyəli təhsil sistemi bütün
vətəndaş cəmiyyətinin maraqlarına xidmət edir,
yeniyetmələri ideoloji, dünyagörüşü planında
(hökmranlıq və xalqçılıq) və ya "sabitlik - qayda -
inkişaf" planında tərbiyə etmir, yalnız sırf praktiki
tapşırıqlar qoyur: biliklərin əldə olunması şəxsi
mənfəətlərə nail olmaq üçün şəxsi məqsəd kimi çıxış
edir, lakin dəyərlər ilk növbədə, ideoloji, daha sonra
isə idraki və intellektual olmalıdır.
Təhsil son iyirmi-otuz il ərzində yeganə ideyaya istinad
edir. Bu ideyaya əsasən dünya haqqında məlumatın
alınmasının yeganə metodu - elmi metod olub və demək
olar ki, bütün aparıcı pedaqoqlar uzun illər ərzində
mənasız təhsil proqramlarını tərtib etmişdilər.
Ş.A.Amonaşvilinin qeyd etdiyi kimi, yalnız L.N.Tolstoy,
C.Dyui, Y.Korçak, R.Ştayner və K.Uşinski elmi fənlərin
öyrənilməsinə məktəb təhsilində daha sadə yer
ayırırdılar. Bəlkə bizim təhsil sistemində də məzmunun
sadələşdirilməsinin, yüngülləşdirilməsinin vaxtı çatıb?
Uşaq və yeniyetmələrin hərtərəfli kompleks formalaşması
üzrə lisey-internat məktəbində məktəbin direktoru,
Rusiya Təhsil Akademiyasının akademiki M.P.Şetinin buna
artıq nail olmuşdur.
M.P.Şetininin lisey-internatında hər iş yüksək
peşəkarlıqla yerinə yetirilir. O, deyir: "Hər işi
keyfiyyətlə yerinə yetirmək - bu, təhsilimizin və
həyatımızın sistemi, metodologiyasıdır. Döşəməni yumaq,
kartofu təmizləmək, elmi yaratmaq, ona yiyələnmək - bir
sözlə, hər bir işdə yüksək keyfiyyətli nəticələrə nail
olmaq lazımdır. Əbədiyyət anlardan yaranır və hər bir
anı faydalı işlə məşğul olmaqla yaşamaq lazımdır".
Lisey şagirdlərinin təxminən üçdə-biri 12-15 yaşlarında
tam orta məktəbi bitirmək haqqında diplom alaraq
pedaqogika, tarix, hüquq və memarlıq-tikinti ixtisası
üzrə ali məktəb proqramlarını mənimsəyirlər. Onlardan
bir qismi 16-18 yaşlarında ali təhsil müəssisəsini
bitirmək haqqında diplom alaraq, digərləri qiyabi
aspirantura vasitəsilə ixtisaslarını artırır və
namizədlik dissertasiyalarını müdafiə edirlər.
Lisey-internat Şimal-Qafqaz regionunun, eləcə də
Rostovun, Çelyabinskinin, Tomskun, Sankt-Peterburqun və
Moskvanın ali təhsil müəssisələri ilə sıx əməkdaşlığı
həyata keçirir.
M.P.Şetinin müəllimləri uşaqlara düzgün fikirləşməyi,
elmi-təcrübələr keçirməyi və mürəkkəb məişət
problemlərini həll etməyi öyrətməyin vacibliyini dərk
edir. Hazırda lisey-internatda fizika, kimya və
biologiya laboratoriyaları fəaliyyət göstərir və burada
lisey şagirdləri yaradıcı və mental qabiliyyətlərini
nümayiş etdirirlər. Tədris proqramları tədris
materialının səviyyələrə əsasən öyrənilməsini nəzərdə
tutur və onlar şagirdlərin yaş qruplarına uyğun olur.
Hər bir səviyyədə ümumilikdə bütün mövzunun öyrənilməsi
nəzərdə tutulmuşdur. Şagirdlərin yaş səviyyələrindən
asılı olaraq, təlim planlaşdırılır (fərdi inkişaf
planı), orta məktəb kursu ərzində dövlət proqramının
tələbləri səviyyəsində, məsələn, bütün riyaziyyatın
hərtərəfli öyrənilməsi nəzərdə tutulur. Yaş həddindən,
hazırlıq və fəallıq səviyyəsindən asılı olaraq şagirdlər
bu və ya digər səviyyəli proqramı öyrənirlər.
"Potensialların yaşa görə müxtəlifliyi" müəyyən təhsil
gərginliyi yaradaraq, hər bir məktəblinin qabiliyyətini
maksimal səviyyədə realizə etməyə imkan verir.
Sinergetika komponenti tədris fəaliyyətinin məqsədlərini
dərk etməklə əlaqədar məsələlərin geniş dairəsini əhatə
edir. Şagirdlərin refleksləri tədris işini nəinki
gələcək tələbatlara istinadən, eləcə də bu günün
tələblərinə əsasən qurmaqda kömək edir.
Ənənəvi məktəb baş-beynin sol yarımkürə mərkəzləri üçün
gərginliyin qeyri-bərabər qaydada paylanmasında və
verbal-səs təfəkkürünün inkişafına əsasən ixtisaslaşır.
Bu, V.F.Bazarnının qeyd etdiyi kimi, uşaqların
sağlamlığı üçün zərərli olmaqla, bir sinifdən digər
sinfə keçid zamanı daha tez yorulmalarına səbəb olur.
Beyin yarımkürələri narahat vəziyyətdə olur və sönür;
sol yarımkürənin fəaliyyəti, cəbri təfəkkür geri qalır.
Sağ yarımkürə - intuitiv, obrazlı, yaradıcı təfəkkür isə
adi məktəbdə heç oyanmır. Bu, M.P.Şetinin məktəbinin
müəllimlərinin yaradıcı kollektivi tərəfindən yaxşı başa
düşülür. Buna görə də dərs ilinin planında
obrazlı-emosional və zehni dövrün fənləri bərabər
qaydada təqdim olunur.
M.P.Şetinin məktəbi sözün əsl mənasında icmadır. Bu
lisey-internat böyük kəndli ailəsini xatırladır və bu
ailədə ən balaca ailə üzvünə böyük diqqətlə və
məhəbbətlə yanaşırlar. Məktəbdə siniflər və eyniyaşlı
uşaqların qrupu, zənglər, dərslər yoxdur - sanki burada
sakit ev şəraiti hökm sürür. Ümumi maraqlar, məqsədə
doğru canatma, ruh yüksəkliyi, yaxınına məhəbbət,
qarşılıqlı yardım, nizam-intizam və mütəşəkkillik, Vətən
hissinin yüksək anlamı və valideynlərin, əcdadların,
babaların xatirəsinə hörmət; paxıllıq, nifrət və
şöhrətpərəstlik hissinin olmaması - lisey-internatda
dini birlik, dini iman ab-havası yaradaraq insanı, ətraf
mühiti və məktəbin bütün kollektivini vahid bütövlük
kimi əlaqələndirir. Həvəs ab-havasında mürəkkəb tədris
prosesində sinergetik-icma pedaqogikası uşağı sevgi ilə
doydurmağa cəhd edir və məhz o, öz gücünə inanmağa sövq
edərək, onun mənəvi inkişafına yardım göstərir.
Məktəbin həyatını, müəllim və şagirdin qarşılıqlı
münasibətlərini müşahidə edərkən Mixail Petroviçin artıq
diqqət cəlb etmədən şagirdinə necə yanaşdığının, onu
qucaqladığının, yeniyetməyə uzun müddət sakitcə nəyi
isə izah etdiyinin və onunla öz oğlu arasında heç bir
fərq qoymadığının şahidi oldum. Sevgi ab-havası, Tekosun
güclü kollektiv birliyi lisey-internatın məkanını
zənginləşdirir. "Tekos" sözü çərkəz dilində - "gözəllik
vadisi" deməkdir: qəsəbə möhtəşəm Qafqaz dağlarının
arasında Gəlinciyin yaxınlığında yerləşmişdir.
Bəli, Şetinin məktəbi - prinsipial olaraq fasiləsiz
təhsilin real modelinin işlənib hazırlanmasını həyata
keçirən yeni tipli dövlət müəssisəsidir: məktəbin
müqavilə əsasında əməkdaşlıq etdiyi uşaq bağçası və
ibtidai məktəb, orta məktəb və texniki peşə məktəbi,
incəsənət məktəbi, idman-sağlamlıq kompleksi,
dərs-istehsalat sahələri və ali təhsil müəssisələri var.
Ruhuna görə isə bu - soy məktəbidir. Soykökünü, Vətən
tarixini tanımaq - hər bir insanın şüurlu həyatının
zəruri keyfiyyətidir. Hər bir xalq öz yolunu tapmalı,
gələcəyi olan uşaqlarının çiçəklənməsi üçün şərait
yaratmalıdır.
Rusiya Federasiyasının Elm və Təhsil Nazirliyi akademik
M.P.Şetininin bu məktəb-layihəsini milli təhsil
layihələrinə qarşı irəli sürülən tələblərə cavab verən
layihə kimi tanımışdır.
Mixail Petroviç Şetinin öz sözləri ilə desək,
"Bütün idrak fəaliyyəti elə bir şəkildə təşkil
olunmalıdır ki, uşaqlar yaşamağa hazırlaşmasın, sadəcə
yaşasınlar. Ağciyərlər nəfəs almağa hazırlaşmır, onlar
nəfəs alır... Soy yaddaşı bu sərhədsiz dünyada yaşamağın
müxtəlif yolları haqqında ən keyfiyyətli məlumatlardan
ibarətdir. Buna görə də uşağa kömək edə biləcəyimiz
yeganə hal - cari vaxtda özünü realizə etməkdə ona kömək
etməklə yanaşı, özünü ifadə etməyin dilini və üsulunu
tapmaqda da ona yardım etməkdən ibarətdir. O, bu gün və
indi də özünü əbədiyyətdə ifadə edəcəyi kimi ifadə
etməlidir".
Afaq ƏLİYEVA,
Təhsil Nazirliyinin Milli Oiymətləndirmə üzrə
məsləhətçisi,
TPİ-nin Əlavə təhsilin
kurikulumu şöbəsinin müdiri |