Məzmun yaradıcıları mühüm informasiya mənbəyinə çevrilib - Sorğu

Noyabrın 27-də UNESCO dünyanın müxtəlif  ölkələrində rəqəmsal məzmun yaradıcıları ilə bağlı keçirdiyi sorğunun nəticələrini açıqlayıb.  “Ekranların arxasında” (https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000392006)  adlı sosioloji araşdırma rəqəmsal məzmun yaradıcılarının motivasiyası və təcrübəsinin, eləcə də onların üzləşdikləri problemlərin ilk qlobal təhlilidir.  Burada 45 ölkədən 500 nüfuzlu şəxs, həmçinin Bowling Green Universitetində (ABŞ) ixtisaslaşdırılmış tədqiqat qrupunun ekspertləri  iştirak edib. 

Nəticələrə əsasən, hazırda rəqəmsal məzmun yaradıcılarının 2/3-i faktları paylaşmazdan əvvəl onları yoxlamır. Sorğu göstərir ki, rəqəmsal məzmun yaradıcılarının insanlar üçün əsas məlumat mənbəyinə çevrildiyi indiki vaxtda, onların  62% -i məlumatın yayılmasından əvvəl ciddi və sistematik yoxlama aparmır. 73% bunu etmək üçün təhsil almaq istəyini ifadə edir. 

UNESCO sorğunun nəticələrini belə şərh edir: 

“Rəqəmsal məzmun yaradıcıları milyonlarla insanı mədəni, sosial və ya siyasi xəbərlərə cəlb edərək informasiya ekosistemində mühüm yer tutdular. Ancaq bir çoxları dezinformasiya və onlayn nifrət dili ilə mübarizə aparır və daha çox öyrənməyə çağırır. Media və informasiya savadlılığı üzrə mandatıçərçivəsində UNESCO tarixdə ilkqlobal təlim kursu vasitəsiləonlara dəstək olacaq”. 

Faktların yoxlanılmasının norma olmadığını nümayiş etdirməklə yanaşı, sorğu məzmun yaradıcılarının şəbəkədə tapdıqları məlumatların etibarlılığının qiymətləndirilməsi üçün ən yaxşı meyarları müəyyən etməkdə çətinlik çəkdiyini müəyyən edib. Respondentlərin 42% -i əsas göstərici kimi sosial şəbəkələrdə yayımlanan bir məlumata olan “bəyənmə” və “repost”ların sayından  istifadə etdiklərini bildiriblər. Rəyi soruşulanların 21% -i məlumatı “etibar etdikləri dostlar”  tərəfindən paylaşıldığını, 19% -i orijinal məzmun müəllifi və ya naşirinin "nüfuzuna" güvəndiklərinə əsasən məzmunu öz auditoriyaları ilə paylaşmaqdan məmnun olduqlarını bildiriblər.

Jurnalistlər rəqəmsal məzmun yaradıcılarına məlumatlarının etibarlılığını yoxlamaqda dəyərli köməkçi ola bilər. Ancaq bu iki icma arasındakı əlaqələr və əməkdaşlıq hələ də nadirdir. Əsas xəbər mediası, öz təcrübələrindən və öz araşdırmalarından və müsahibələrindən sonra məzmun yaradıcıları üçün ən çox yayılmış üçüncü mənbədir (36.9%).

Hüquq vəvəzifələrini bilməmək 

Sorğu həmçinin göstərdi ki, rəqəmsal məzmun yaradıcılarının əksəriyyəti (59%) rəqəmsal rabitə ilə bağlı tənzimləyici çərçivələr və beynəlxalq standartlar haqqında ya tanış deyillər, ya da yalnız eşitmişlər. Respondentlərin yalnız yarısından bir qədər çoxu (56,4%) onlara ünvanlanan təlim proqramlarından xəbərdardır.Bu proqramlardan xəbərdar olanlarınyalnız 13,9%-i onlardan hər hansı birində iştirak edib. 
Bu boşluq bəzi ölkələrdə rəqəmsal məzmun yaradıcılarını hüquqi qeyri-müəyyənliyə sala, onları cinayət təqibinə və mühakimə olunmaq təhlükəsi qarşısında qoya bilər.

Bu, həm də onların özləri internetdə məhdud onlayn məzmunun qurbanı olduqda öz hüquqlarını müdafiə etmələrini çətinləşdirir. Məsələn, rəqəmsal məzmun yaradıcılarının təxminən üçdə biri (32,3%) nifrət dilinin hücumuna məruz qaldıqlarını bildirib. Onlardan yalnız 20,4%-i bu hallar barədə sosial media platformasında xəbər veriblər.

Dünyanın məzmun savadlılığı üzrə ilk təlim kursu

UNESCO 160 ölkədən 9000-dən çox iştirakçının qeydiyyatdan keçdiyi rəqəmsal məzmun problemlərinə həsr olunmuş ilk təlim kurslarına başlayıb.

Respondentlərin 73%-i  bu kursa qatılmaq arzusunu bildirib. UNESCO və Amerikadakı  Jurnalistika Mərkəzinin (ABŞ) birgə əməkdaşlığı ilə ərsəyə gələn qlobal aylıq kurs məzmun yaradıcılarına dezinformasiya və nifrət dili ilə mübarizə aparmaq imkanı yaratmaq, onlara həm ifadə azadlığı, həm də informasiya baxımından qlobal insan hüquqları standartları sahəsində əsaslı bilik  vermək məqsədi daşıyır. Məzmun media və informasiya savadlılığı mütəxəssisləri tərəfindən dünyanın aparıcı nüfuzlu şəxsləri ilə sıx əməkdaşlıq çərçivəsində rəqəmsal məzmun yaradıcılarının üzləşdiyi vəziyyətlərin reallığına birbaşa müraciət etmək üçün yaradılmışdır. 

Kurs  4 həftə davam edir. 160 ölkədən 9000-dən çox insan qeydiyyatdan keçib və hazırda təlimdə iştirak edir.  

Onlar nələri öyrənirlər? 

- Müxtəlif mənbələrdən istifadə edərək ilkin məlumatları;
- Məlumatların keyfiyyətini qiymətləndirmək və yoxlamağı; 
- Onların məzmununu ruhlandıran mənbələrə açıq olmağı;
- Yalan məlumat, dezinformasiya və nifrət təhrik edən məlumatı aşkar və təkzib etməyi;
- Faktlara əsaslanan məlumatların yayılması üçün jurnalistlərlə və ənənəvi KİV-lərlə əməkdaşlıq etməyi.

Kurs başa çatdıqdan sonra UNESCO ən yaxşı təcrübələri bölüşən, geniş miqyasda məlumatların bütövlüyünü təşviq edən və həmyaşıdları arasında məlumatlılığı artıran bir cəmiyyət yaratmaq məqsədi ilə iştirakçılarla işləməkdə davam edəcəkdir. 

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının təhsil, elm və mədəniyyət  təşkilatı kimi  UNESCO internetdə dezinformasiyanın artmasına qarşı mübarizədə aparıcı rol oynayır. 2023-cü ildə təşkilat hökumətlərə və tənzimləyici qurumlara qlobal informasiya ekosisteminin artan çirklənməsi ilə mübarizə aparmağa kömək etmək üçün ilk Rəqəmsal Platforma İdarəetmə Təlimatlarını dərc edib. UNESCO eyni zamanda müstəqil jurnalistikanı dəstəkləmək üçün çalışır, eyni zamanda media və informasiya savadlılığı bacarığı olan insanların etibarlı məlumatları tanımaq imkanlarını genişləndirir.

Bir sıra media qurumları  UNESCO-nun rəqəmsal məzmunun yaradılmasında faktların yoxlanılması məsələsini həll etmək üçün atdığı addımları yüksək qiymətləndiriblər. Qeyd olunur ki, dezinformasiya və nifrət nitqinin asanlıqla yayıldığı informasiya əsrində bu, həlledici məsələdir. Cəmiyyətə böyük təsiri olan məzmun yaradıcılarının fakt yoxlamasının vacibliyini dərk etməsi və bunun üçün alətlərə malik olması çox vacibdir. Bu qlobal kurs məzmunun yaradılmasında məsuliyyət və etikanı təşviq etmək, daha təhlükəsiz və daha məlumatlı rəqəmsal məkan yaratmaq üçün mühüm təşəbbüsdür. Bu kurs dezinformasiya ilə mübarizədə və daha məsuliyyətli rəqəmsal gələcəyin qurulmasında müsbət təsir göstərəcək.
 Məzmun yaradıcıları insanların məlumat əldə etdikləri mühüm informasiya agentlərinə çevriliblər. Onların sosial media platformalarında milyonlarla izləyicisi var və onları ardıcıl olaraq müxtəlif məlumatlarla cəlb edir. 

Məzmun yaradıcıları kimlərdir? 

Məzmun yaradıcılarının təhsili və təcrübəsi ümumiyyətlə, rəqəmsal məzmun yaradıcılarının əksəriyyəti ali təhsillidir: 68% - i bakalavr dərəcəsi və ya daha yüksəkdir. Yalnız 13,6% - nin orta və ya natamam təhsili var. Anketimizdə iştirak edən məzmun yaradıcılarının əksəriyyəti 1-3 il ərzində (45,2%) ictimai məzmun yaratdılar. Təxminən 36% - i 3 ilə 10 il arasında məzmun yaratmaqla məşğul idi.Daha az sayda rəqəmsal məzmun yaradıcısının 10 ildən çox təcrübəsi var (6,6%). Bir ildən az müddətdə ictimai məzmun yaradan tamamilə yeni məzmun yaradıcıları (12,2%) də var

https://www.unesco.org/en/articles/2/3-digital-content-creators-do-not-check-their-facts-sharing-want-learn-how-do-so-unesco-survey