NASA-nın “Hubble” kosmik teleskopunun işə salınmasından sonra astronomlar kainatda 1 trilyondan çox qalaktika qeydə alıblar. Ancaq bir qalaktika, Süd Yolumuza ən yaxın və ən vacib ulduz adası kimi seçilir - möhtəşəm Andromeda qalaktikası. Bu qalaktikanı çox aydın payız gecəsində adi gözlə, Ayın görünən bucaq ölçüsünə bənzər bir siqar şəkilli obyekt kimi görmək mümkündür.  

Bir əsr əvvəl, Edvin Hubbl bu “spiral dumanlıq” adlandırılan obyektin əslində Süd Yolumuzdan çox uzaqda - təxminən 2.5 milyon işıq ili və ya 25 Süd Yolu diametri məsafəsində yerləşdiyini müəyyən etdi. Ondan əvvəl astronomlar Süd Yolunun kainatın tamamını əhatə etdiyini düşünürdülər. Hubble-nin kəşfi kosmologiyanın əsaslarını dəyişdirərək, daha geniş və sonsuz bir kainatı üzə çıxardı.  

İndi, bir əsr sonra, Edvin Hubblun adına verilmiş kosmik teleskop Andromeda qalaktikasını ən əhatəli şəkildə öyrənərək onun inkişaf tarixini araşdırıb. “Hubble” teleskopu Andromedanın təkamül tarixi ilə bağlı yeni ipucları təqdim edir və bu tarix Süd Yolunun tarixindən əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir.  

Andromeda qalaktikasını araşdırmadan spiral qalaktikaların strukturu və inkişafı haqqında çox az şey bilmək mümkün olardı. Süd Yolunun daxilində yerləşdiyimiz üçün onun strukturunu araşdırmaq çətindir. Bu, Nyu-York şəhərinin xəritəsini Mərkəzi parkın ortasında dayanaraq başa düşməyə bənzəyir.  

“Biz "Hubble" ilə qalaktikanın bütün diski miqyasında nələrin baş verdiyini çox ətraflı şəkildə izləyə bilirik. Bu, başqa heç bir böyük qalaktika ilə mümkün deyil", - deyə Vaşinqton Universitetindən baş tədqiqatçı Ben Vilyams bildirib. Hubblun kəskin təsvir qabiliyyəti Andromeda qalaktikasında Günəşimizdən daha parlaq olan 200 milyondan çox ulduzu həll etməyə imkan verir. Bu ulduzlar qum dənələri kimi görünür. Lakin bu, yalnız görünən hissədir. Andromedada 1 trilyon ulduzu olduğu təxmin edilir.  

“Hubble”ın Andromeda şəkilləri necə çəkilib?  

Andromedanın tam şəkilləri iki fərqli “Hubble” proqramı çərçivəsində çəkilib. Ümumilikdə, bu proses 1,000-dən çox “Hubble” orbitini və on ildən çox vaxtı əhatə edib. İlk addım təxminən 10 il əvvəl “Pankromatik Hubble Andromeda Treasury” (PHAT) proqramı ilə başladı. Bu proqram çərçivəsində “Hubble”ın qabaqcıl kameraları Andromedanın şimal hissəsini ultrabənövşəyi, görünən və infraqırmızı dalğa uzunluqlarında çəkib.  

Daha sonra “Pankromatik Hubble Andromeda South Treasury” (PHAST) proqramı həyata keçirilib. Bu proqram Andromedanın cənub hissəsindəki 100 milyona yaxın ulduzun şəkillərini əlavə edib. Bu bölgə struktur baxımından unikal olub, Andromedanın birləşmə tarixini daha yaxşı göstərir.  

Andromedanın bütün diskini əhatə edən şəkillər təxminən 600 fərqli görmə sahəsindən toplanıb və bu şəkillərin mozaikası 2.5 milyard pikseldən ibarətdir.  

Bir qalaktik “qatar qəzası”

Süd Yolu və Andromeda qalaktikaları təxminən eyni zamanda formalaşsa da, müşahidələr onların inkişaf tarixlərinin tamamilə fərqli olduğunu göstərir. Araşdırmalara görə, Andromedada daha gənc ulduzlar üstünlük təşkil edir və qalaktika qeyri-adi ulduz axınlarına malikdir. Bu, qalaktikanın yaxın zamanlarda daha aktiv ulduz əmələ gəlmə və qarşılıqlı təsir tarixçəsinə malik olduğunu göstərir.  

“Andromeda əsl qatar qəzasıdır. O, çox güman ki, başqa bir qalaktika ilə toqquşma nəticəsində bir çox ulduz əmələ gətirib, sonra isə bu proses dayanıb,” - deyə Kaliforniya Universitetindən Daniel Veis bildirib.  

Bu yeni tapıntılar NASA-nın “James Webb” və “Nancy Grace Roman” teleskoplarının gələcək müşahidələrini dəstəkləyəcək. Roman teleskopu “Hubble”ın məlumatlarını daha geniş miqyasda tamamlayacaq və geniş bucaqlı şəkillər təqdim edəcək.

Mənbə: NASA/Goddard Space Flight Center. (2025, January 17). NASA's Hubble traces hidden history of Andromeda galaxy. ScienceDaily.