İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı (OECD) tərəfindən “Təhsil araşdırmalarının istifadəsi: bilik təşkilatları və vasitəçilərinin baxışı” adlı hesabat hazırlanıb.

“Azərbaycan müəllimi” xəbər verir ki, Təhsil İnstitutunun Beynəlxalq Təhsil İcmalı bülleteninin fevral sayında hesabatdan çıxarışlara yer verilib.

Hesabat təhsil sahəsində tədqiqatların siyasət və təcrübəyə inteqrasiyasını asanlaşdırmaqda bilik vasitəçilərinin əsas rolunu araşdırır. 

Həmçinin hesabat OECD-nin “Təhsil araşdırmalarının təsirinin gücləndirilməsi” layihəsinin nəticələrinə əsaslanır. Layihədə 34 ölkədən rəsmi təmsilçilər, tədqiqat institutları, konsaltinq şirkətləri, inspektorlar və müəllimlər olmaqla 288 respondent iştirak etmişdir. Respondentlərlə aparılmış sorğu nəticələrini əks etdirən bu hesabat vasitəçi qurumların sübuta əsaslanan qərar qəbuletmə prosesini necə dəstəklədiyini göstərir. Eyni zamanda, bu sahədəki mövcud çətinlikləri və sistem səviyyəsində həyata keçirilə biləcək islahatları təhlil edir. Qeyd olunur ki, bilik səfərbərliyində iştirak edən təşkilatların sayı artsa da, məhdud təsir dəyərləndirməsi, qeyri-bərabər maliyyələşdirmə və tədqiqat potensialındakı uyğunsuzluqlar onların effektivliyini zəiflədir. Bu səbəbdən də hesabat bilik səfərbərliyinin başlıca maneələrini 3 əsas istiqamətdə müəyyən edir:

– məhdud maliyyələşdirmə strukturları;

– bilik səfərbərliyi təşəbbüslərinin yetərincə qiymətləndirilməməsi;

– tədqiqat nəticələrinin siyasət qərarlarına inteqrasiyasına mane olan institusional və siyasi məhdudiyyətlər.

Araşdırma institutları, müəllim hazırlığı müəssisələri, inspeksiya qurumları və məsləhətçi şirkətlər də müəyyən funksiyalar daşıyır.  Eyni zamanda, bu qeyd olunan qurumlarla yanaşı, bilik vasitəçiləri tədqiqat nəticələrinin təcrübəyə uyğunlaşdırılması, tədqiqat əsaslı qərar qəbuletmənin təşviqi və siyasət icrasına dəstək baxımından mühüm funksiyalar yerinə yetirirlər. Lakin bununla belə bu qurumlar çox vaxt stabil maliyyələşdirmədən, beynəlxalq əməkdaşlıq imkanlarından və fəaliyyətlərini qiymətləndirmək üçün aydın metodoloji çərçivədən məhrumdur. 

Hesabatda bilik səfərbərliyinin effektivliyini artırmaq üçün sistem səviyyəsində əlaqələndirmənin vacibliyi vurğulanır. Həmçinin əsas funksiyaların dəqiq müəyyənləşdirilməsini, effektiv, səmərəli tədqiqata təşviq etməni və beynəlxalq əməkdaşlığın gücləndirilməsini tövsiyə edir.

OECD-nin təhsildə bilik səfərbərliyi sorğusudan (2023) əldə edilən məlumatlar göstərir ki, daha geniş təsir üçün əlaqələndirilmiş və sistemli yanaşmalar tələb olunduğu halda vasitəçilər əsasən xətti yayım modellərinə arxalanırlar.

Eyni zamanda, 2012-2022-ci illər arasında nəşr olunmuş 85 tədqiqatın sistematik icmalı göstərir ki, bilik səfərbərliyi araşdırmaları əsasən Anglo-Sakson ölkələrinin kontekstində cəmlənmişdir. Burada digər regionların təcrübələri yetərincə təmsil olunmur.

Bununla yanaşı, hesabatda vurğulanır ki, xüsusilə səhiyyə, təhsil və ictimai siyasət sahələrində istifadə edilən, ən etibarlı tədqiqat metodlarından olan “Təsadüfi Nəzarətli Sınaq” (RCT) adlanan sistematik sınaqlar təhsil siyasətində hələ də kifayət qədər istifadə olunmur. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, “Təsadüfi Nəzarətli Sınaq”da (RCT) iştirakçılar təsadüfi şəkildə iki və ya daha çox qrup arasında bölünür. Belə ki, bu yanaşmaların təhsil sahəsinə inteqrasiyası elmi əsaslı qərarların qəbul edilməsinə töhfə verə bilər.

Həmçinin hesabatda müxtəlif ölkələrdə uğurla tətbiq edilən bilik səfərbərliyi modellərinə dair araşdırma nümunələri də təqdim edilir. Məsələn, Niderlandda milli bilik infrastrukturu yaradılmış; Böyük Britaniyada Economic and Social Research Council (ESRC) modeli çərçivəsində məqsədyönlü maliyyələşdirmə strategiyaları formalaşdırılmış; Yaponiyada siyasətçilərlə bilik vasitəçiləri arasında dialoq platformaları təşkil edilmiş; ABŞ-də federal və regional səviyyədə bilik səfərbərliyi aktorlarının rolu təhlil olunmuşdur. Bu nümunələr göstərir ki, bilik səfərbərliyinin effektiv olması üçün məqsədyönlü maliyyələşdirmə mexanizmləri, koordinasiya olunmuş strateji yanaşmalar və davamlı əməkdaşlıq zəruridir.

Eyni zamanda, qısamüddətli və uzunmüddətli perspektivdə həyata keçirilə biləcək siyasət tövsiyələri də hesabatda öz əksini tapır. Qısamüddətli tövsiyələrə vasitəçilərin maliyyələşdirilməsinin genişləndirilməsi, bilik səfərbərliyi ilə bağlı tədqiqatların istifadəçi dostu formatlarında sintez olunması və bu sahədə potensialın artırılması üçün təlim proqramlarının tətbiqi daxildir. Uzunmüddətli strategiyalar arasında isə milli və beynəlxalq bilik səfərbərliyi şəbəkələrinin yaradılması, tədqiqat nəticələrinin təhsil sistemlərinə sistematik inteqrasiyasının institusional çərçivəyə salınması və sahələrarası öyrənmə mexanizmlərinin gücləndirilməsi yer alır. 

Ümumilikdə hesabatda təhsil sistemlərində tədqiqat nəticələrinin səmərəli istifadəsinin təmin edilməsi üçün bilik vasitəçilərinin rolu yüksək qiymətləndirlir. Bununla yanaşı sübuta əsaslanan təhsil siyasəti və praktikasının inkişafı üçün strukturlaşdırılmış planlaşdırma, koordinasiyalı səylərin, davamlı maliyyələşdirmənin zəruriliyini vurğulayır. 

Yekun olaraq qeyd edilir ki, təhsil siyasətinin elmə əsaslanan və innovativ yanaşmalarla formalaşdırılması üçün bilik vasitəçilərinin rolu gücləndirilməli, onların fəaliyyətləri effektiv şəkildə qiymətləndirilməli və qərar qəbul edən qurumlarla əlaqələri daha sistemli şəkildə qurulmalıdır.

Mənbə: OECD (2025), Everybody Cares About Using Education Research Sometimes: Perspectives of Knowledge Intermediaries, Educational Research and Innovation, OECD Publishing, Paris, https://doi.org/10.1787/5ef88972-en.