Qızmar istilik, təsəvvürəgəlməz təzyiq və bəzi sürpriz brilyantlar: bunların hamısı Yer kürəsinin dərinliklərində mövcuddur.

Yer kürəsinin daxili qatlarını: daxili nüvəni, xarici nüvəni, mantiyanı və qabığını alimlər dərindən öyrəniblər. Bununla belə, planetimizin daxili strukturları ilə bağlı hələ də həll olunmamış çoxsaylı sirlər mövcuddur.

Yer kürəsi mərkəzindən səthinə qədər dörd əsas təbəqədən ibarətdir: daxili nüvə, xarici nüvə, mantiya və qabıq. Daxili nüvədən başlayaraq ən yuxarı təbəqəyə qədər hər bir qat unikal xüsusiyyətlərə malikdir. Bu qatları insanlar şəxsən araşdıra bilməsələr də, alimlər zəlzələ dalğalarının müxtəlif sıxlığa malik qatlarla keçidini araşdıraraq Yerin daxili strukturu haqqında çox şey öyrəniblər.

Daxili nüvə
Daxili nüvə bərk metallardan ibarətdir və radiusu təxminən 1220 kilometrdir (Ayın radiusunun dörddə üçü qədər). Yer səthindən təxminən 5180-6400 kilometr dərinlikdə yerləşir. Burada temperatur təxminən 5400 dərəcəyə çatır və təzyiq Yerin səthindəki təzyiqdən milyonlarla dəfə yüksəkdir. Əsasən dəmir və nikel elementlərindən ibarət olan bu qatın bəzi tədqiqatlara görə, başqa bir daha kiçik nüvəsi də ola bilər.

Xarici nüvə
Xarici nüvə də dəmir və nikeldən ibarətdir, lakin bu qat maye haldadır. Bu təbəqə Yer səthindən 2880-5180 kilometr dərinlikdə yerləşir. Burada radioaktiv elementlərin parçalanması nəticəsində istilik yaranır və maye böyük cərəyanlar əmələ gətirir. Bu cərəyanlar isə Yerin maqnit sahəsini yaradır.

Mantiya
Təxminən 3000 kilometr qalınlığında olan mantiya Yerin ən qalın qatıdır və səthdən cəmi 30 kilometr dərinlikdən başlayır. Əsasən dəmir, maqnezium və silisiumdan ibarət olan bu qat yarıbərk halda (karamel konsistensiyasında) olur. Mantiya həmçinin litosfer və astenosfer adlı iki alt təbəqəyə bölünür. Astenosferdə qaya qismi əriyərək yer qabığının üzərində hərəkət etməsinə şərait yaradır. 

Diamantlar isə mantiyanın dərinliklərində yaranır. Əksər brilyantlar 200 kilometr dərinlikdə formalaşır, lakin "superdərin" brilyantlar 700 kilometrə qədər dərinlikdə əmələ gəlir.

Yer qabığı 
Yer qabığı, sərt bişmiş yumurtanın qabığı kimi nazik, sərt və kövrəkdir. Əsasən silisium, oksigen və alüminium elementlərindən ibarət olan qabıq okeanlarda cəmi 5 kilometr, qitələrin altında isə 30–70 kilometr qalınlığında ola bilər.  

Bu nazik qabıq və mantiyanın yuxarı hissəsi birlikdə litosfer adlanır. Litosfer böyük lövhələrə bölünür, bu lövhələr ildə 3–5 sm hərəkət edir və onların qarşılıqlı təsiri nəticəsində zəlzələ və vulkan püskürmələri baş verir.

Yer kürəsinin daxili strukturları haqqında biliklərimiz artdıqca planetimizin fəaliyyətinin dərin sirlərini də anlamaq mümkün olacaq.

Mənbə: snexplores.org