Səmərəli pedaqoji təcrübə və yaxşı müəllim hazırlığı

Hər il olduğu kimi, bu il də Azərbaycan Dillər Universitetinin bir qrup tələbəsi ilə Nəsimi rayonundakı Fəxrəddin Nəcəfov adına 266 nömrəli məktəbdə pedaqoji təcrübə keçirik.

IV kurs tələbələrinin pedaqoji təcrübəsini səmərəli təşkil etmək üçün metodist Sevda Əhədova, pedaqoq, dosent  İnqilab Xəlilov və psixoloq Sona Həsənova ilk gündən birgə fəaliyyətə üstünlük veriblər.

Uğurlu təcrübənin ilk gündən, məktəbə qəbul günündən başlandığını desək, heç də səhv etmərik. Məktəb rəhbərliyinin tələbələri səmimi, gülərüzlə qarşılaması, onları ilk gündən istiqamətləndirməsi təcrübəçiləri həvəsləndirir.

Hər il olduğu kimi, bu il də məktəbin direktoru Fərqanə Əliyeva, tədris işləri üzrə direktor müavini Asəf Vəliyev, tərbiyə işləri üzrə direktor müavini Ağa Nağıyev, eləcə də təcrübəçilərlə işləyən xarici dil müəllimləri tələbələri təhsil ocağının daxili nizam-intizam qaydaları ilə tanış edib tövsiyələr verdilər. Tezliklə tələbələr müəllimlərə təhkim olundular. Sınaq və zaçot (məqbul) dərsləri müəyyənləşdirildi.

İlk günlər qabaqcıl təcrübənin öyrənilməsi məqsədilə dərslər dinlənildi və tələbələrlə həmin dərslər müzakirə edildi. Tələbələr dərs deyəcəkləri şagirdlərlə tanış olub səmimi ünsiyyət qurdular. Bu tanışlıq qısa müddətdə təmin olundu. çünki bir qayda olaraq təcrübəçilər III və IV kurslarda eyni məktəbə göndərilirlər. Bu isə onların işini xeyli yüngülləşdirir. Onlar məktəbi də, müəllimləri və şagirdləri də kifayət qədər tanıyırlar. Məktəbin iş rejiminə, daxili qayda-qanununa bələd olurlar. Bütün bunlar təcrübənin normal, səmərəli, yüksək səviyyədə keçməsi üçün vacib şərtlərdəndir.

Qeyd edək ki, metodistlərin həmin məktəbdə təkrar eyni tələbələrlə işləmələri də işin müsbət tərəflərindəndir.

Məktəbin xarici dil müəllimlərindən Elmira Əliyeva, Vəcibə Səlimova, Hicran Hacıyeva, Yeganə Məmmədova, Arzu Qiyasova və başqaları təcrübəçilərə düzgün məsləhət verir, həmçinin müəllimlik ixtisasının sirlərini öyrətməkdə onlara qayğı ilə yanaşırlar.

Dərs zamanı şagirdlərin bəzən qrup halında, bəzən üçlük, dördlük və ya cütlük qaydasında işlədilməsi, interaktiv fəaliyyətə cəlb olunması proqramda nəzərdə tutulan kommunikativ bacarığın formalaşdırılmasına təsir edir, şagirdlər işgüzar danışıq prosesinə cəlb olunurlar.

Şübhəsiz, burada şagirdlərin qismən sərbəstliyi sərbəst danışıq vərdiş və bacarıqlarının inkişafına təsir edir. Səhvlərlə fikir mübadiləsinə daxil olsalar da, tədricən psixoloji maneəni qismən aradan qaldırırlar və əvvəllər müşahidə olunan səhvlər sonrakı mərhələlərdə azalır.

Dərslərini bu səpgidə qurmağa çalışan tələbələrdən Almaz Qasımlı, Kəmalə Quliyeva, Aytən Quliyeva, Vüsalə Kərimova və başqaları dərsdə vaxt itkisinə yol vermir, bütün mərhələlərdə şagirdləri işgüzar fəaliyyətə cəlb edirlər. Onlar həm metodik cəhətdən, həm də dili kifayət qədər yaxşı bildiklərindən işlərini istənilən səviyyədə qura bilirlər. Roman-german filologiyası fakültəsinin 462-ci qrup tələbələri dərslərini müasir tələblərə uyğun şəkildə qurmağa çalışırlar.

Bəlkə elə ona görədir ki, onların dərs dedikləri siniflərin şagirdləri də dərsdə xeyli fəal iştirak edir, onların rəğbətini qazanırlar. VII "Q", VII "D", X "B", XI "C" və XI "B" siniflərində aparılan müşahidələr belə nəticə çıxarmağa imkan verdi. Şagirdlər hər dərsdə öz fəallıqları ilə fərqlənir və qrupun ümumi fəallığına da əsaslı təsir edə bilirlər. Şübhəsiz, şagirdlərin səviyyəsi yüksək olduqca, təcrübəçilərin məsuliyyəti daha da artır, dərslərinə daha ciddi və ətraflı hazırlaşırlar.

Pedaqoji təcrübənin uğuru tələbələrin məktəbə necə qəbulundan başlamaqla, həm də sinifdəki şagirdlərin hazırlıq səviyyələrindən, təcrübəçinin metodik və ixtisas hazırlığından, eləcə də onlara rəhbərlik edən metodist, pedaqoq, psixoloq və fənn müəllimlərinin əlbir işindən asılıdır. Bu uğur təcrübənin məqsədyönlü təşkili və düzgün seçilən məktəblə də bağlıdır.

Səmərəli pedaqoji təcrübə yaxşı müəllim hazırlığının təməlini təşkil edir desək, yəqin ki, heç də səhv etmərik. Ona görə təcrübə keçirilən bütün məktəblərdə təcrübənin normal təşkilinə kömək etmək hər bir məktəb rəhbərliyinin vəzifə borcu olmalı, yadda saxlanmalıdır ki, tələbələrin normal qəbulu həmin təcrübəçilərin fəaliyyətinə stimul yaradır.

Müəllim hazırlığı pedaqoji təcrübənin düzgün təşkili və aparılması ilə sıx əlaqədardır. Təcrübəçilərə rəhbərlik edən metodist, pedaqoq və psixoloq həssas olmalı, müzakirə zamanı vacib detallar üzərində dayanmaqla, nöqsanlarla yanaşı, müsbət cəhətləri də deməklə onları ruhlandırmalıdırlar.

Firuz KƏRİMOV,

ADU-nun xarici dillərin tədrisi

metodikası kafedrasının baş müəllimi,

pedaqoji təcrübə rəhbəri

Təlimin keyfiyyətinə təsir edən bəzi amillər

Hazırda təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsi bu sahədə çalışanların qarşısında duran əsas vəzifədir. Bu vəzifənin uğurlu həlli üçün, ilk növbədə, məktəbdə səmimilik, qarşılıqlı hörmət və tələbkarlıq şəraiti mövcud olmalıdır. Bu baxımdan tədris ocağında müəllim-şagird, məktəb-valideyn və eyni zamanda direktor-müəllim münasibətləri mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Əgər bu münasibətlər düzgün qurulubsa, onda təlimin keyfiyyətindən danışmaq olar. Yox əgər məktəbdə demokratik ab-hava, qarşılıqlı səmimiyyətə əsaslanan münasibətlər yoxdursa təhsilin keyfiyyətinə  müsbət təsir edən birgə fəaliyyət də mümkün olmayacaq. Bu baxımdan məktəbdə valideyn, müəllim-şagird münasibətlərini təhsilin keyfiyyətini artıran əsas amillərdən biri kimi götürmək olar.

Təhsilin keyfiyyətinə təsir edən amillərdən biri də dərsdinləmədir. Əgər müəllimin dərsi vaxtaşırı və yaxud da tez-tez dinlənilərsə, onda müəllimin məsuliyyəti artar və dərsə hazırlıq səviyyəsi yüksələr. Bundan başqa, dərsdinləmə  məktəblə valideyn və ictimaiyyət arasında körpü yaradır və bu da müəllimin fəaliyyətinə ictimai nəzarəti təmin etməyə imkan verir. Hamımıza yaxşı məlumdur ki, məktəblərdə "açıq dərs"lər keçilir. Keçilən "açıq dərs"lər müzakirə olunur, fikir, təcrübə mübadiləsi aparılır. Keyfiyyəti yüksəltməyə kömək edən forma və metodlarla  tanışlıqda "açıq dərs"lər mühüm rol oynayır. Bunlar müəllimin məsuliyyətini yüksəltməyə  müəyyən təkan verir.

Qeyd etdiyim məsələlər rayonumuzun məktəblərində diqqət mərkəzində saxlanılır. Mən Hüsənli kənd orta məktəbində fizika fənnini tədris edirəm.  Müşahidələr göstərir ki, şagirdlərin çoxunda dəqiq elmlərə maraq azdır. Onların dəqiq elmlərə marağını artırmaq müəllimdən, onun dərslərini qurmaq məharətindən asılıdır. Sinifdə müxtəlif səviyyəli şagirdlər olur. Hər bir şagirdə öz səviyyəsinə uyğun yanaşıb tapşırıqlar verməklə, müstəqil işlətməklə onların dərsə marağını artırmaq  olar. Onsuz da zəifdir deyib şagirdləri diqqətdən kənar qoymaq olmaz. Dərsdə daha çox əyani vəsaitlərdən istifadə edilməsi də şagirdlərin dərsə marağının, təhsilin keyfiyyətinin artmasına müsbət təsir edir.

Bildiyimiz kimi, bir neçə ildir ki, qəbul olunmuş dövlət Proqramına uyğun olaraq bütün şagirdlər dərsliklərlə pulsuz təmin edilir. Lakin dərsliklərimizdə müəyyən qüsurlar var. Belə ki, VII, X siniflər üçün fizika dərsliklərində proqram tam əhatə olunduğu halda, XI sinfin fizika dərslərində hələ də IX sinfin fizika dərsliyinə müraciət etməli oluruq. Bu da təlimin keyfiyyətinə mənfi təsir edir. Təlimin keyfiyyətinə təsir edən amillərdən biri də şagirdə müasir yanaşmadır. Bir neçə il bundan əvvəlki şagirdləri indiki şagirdlərlə müqayisə edəndə onlar arasında inkişaf baxımından böyük fərq olduğu görünür. Bu baxımdan təhsildə şagirdlərin maraq və meyillərinin nəzərə alınması vacibdir. Bu məsələ təhsil islahatında da ön plana çəkilmişdir.

Hazırda müasir təlim metodlarından, informasiya-kommunikasiya vasitələrindən tədrisdə geniş istifadə etmədən təlimin səmərə və keyfiyyətindən danışmaq çətindir. İKT-dən istifadə həm də fənn müəlliminin texniki bilik və bacarığının inkişafına müsbət təsir göstərir. Lakin burada müəyyən problemlər də ortaya çıxır. Məsələn, əgər məktəbdə informatika fənni tədris olunursa və əyani vəsait kimi şagirdlər kompüterdən istifadə edə bilmirsə, belə halda təlimin keyfiyyətindən danışmaq olmaz. Yox əgər şagirdlər informatika dərsini müasir avadanlıqlarla təchiz olunmuş kompüter otağında və özü də kompüteri çox gözəl bilən müəllimdən öyrənirsə, təbii ki, onda daha yüksək təlim keyfiyyətindən danışmaq olar.

Gülüstan ƏHMƏDOVA,

Tərtər rayonundakı

Hüsənli kənd orta

məktəbinin fizika müəllimi